Dấu ấn người vùng cát

Sinh ra trong gia đình nghèo, nhưng Nguyễn Quang Lâm rất hiếu học. Năm 1935, sau khi tốt nghiệp tiểu học, ông về dạy học tại quê nhà. Từ năm 1936, ông tham gia hoạt động cách mạng trong phong trào Mặt trận Dân chủ Đông Dương ở huyện Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. Từ năm 1939, do bị địch truy lùng, theo gợi ý, ông chuyển vào Quảng Ngãi tiếp tục dạy học và tham gia cách mạng ở thôn Phước Lâm, xã Nghĩa Lâm, huyện Tư Nghĩa. Nhờ dạy giỏi nên học sinh theo học rất đông, nhân dân trong vùng quen gọi với cái tên triều mến “giáo Hoành”.

“Trải qua 54 năm hoạt động cách mạng, ở bất cứ cương vị nào, đồng chí Nguyễn Quang Lâm (Tám Tú) cũng luôn kiên định lập trường, toàn tâm, toàn ý phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc. Dù trong hoàn cảnh nào, đồng chí cũng vượt qua mọi khó khăn, bất chấp nguy hiểm, không sợ hy sinh... Công lao của đồng chí Nguyễn Quang Lâm với sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc; đức tính tận tụy, khiêm tốn, gương mẫu của đồng chí mãi mãi là tấm gương cho các thế hệ cán bộ, đảng viên và nhân dân noi theo”. 

(CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG NHÀ NƯỚC VÕ CHÍ CÔNG)

Sinh thời, đồng chí Hoàng Minh Thắng, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại, dành rất nhiều tình cảm cho người anh trung kiên. Trong hồi ức của mình, ông dành những lời tha thiết nhất: “Một mảnh đất được bao bọc bởi núi đồi và cát trắng lại sản sinh ra một thế hệ đã được ghi tạc vào lịch sử. Tôi muốn nói đến anh Nguyễn Quang Lâm tức Tám Tú. Như các nhà chí sĩ yêu nước, 17 tuổi anh đã giác ngộ cách mạng. Ở tuổi ấy của cuộc đời mình ứng với những năm 1936 - 1937, anh đã vận động nhân dân lấy nguyện vọng theo kiểu trưng cầu dân ý gửi Đông Dương Đại hội đòi dân chủ. 22 tuổi tham gia Việt Minh, bị địch bắt tù đày, ra tù liên lạc với đồng chí của mình tiếp tục hoạt động, xây dựng khu căn cứ đồng bào dân tộc thiểu số. Như một sự lựa chọn, sắp đặt có tính quy luật, anh trở thành yếu nhân của phong trào cách mạng ở tỉnh Quảng Ngãi trong chống Pháp cho đến ngày chuyển công tác ở Liên khu 5”.

Theo ông Hoàng Minh Thắng, cái “tâm, tầm, tài” của ông Tám Tú thể hiện ở một con người gắn bó mật thiết với nhân dân, biết dựa vào dân, lấy ít đánh nhiều, lấy đoản binh thắng trường trận. Một ông giáo dạy học trường làng nhưng lại có cặp mắt của một nhà kinh tài, hậu cần đầy mẫn tuệ. Từ những năm 1947, khi đồng chí Phạm Văn Đồng được cử về trực tiếp chỉ đạo phong trào ở Nam Trung Bộ thì vấn đề phụ thu kháng chiến bằng lúa gây tranh luận kéo dài bởi quá mới mẻ. Trên cương vị Phó Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính tỉnh Quảng Ngãi, với sự hiểu biết uyên thâm nhờ tự học, trang bị kiến thức về công tác thuế, tiền tệ, ngân hàng…, đồng chí Nguyễn Quang Lâm đã có những đóng góp quan trọng cho các chủ trương của Đảng trên địa bàn, bảo đảm hậu cần cho Việt Minh chiến đấu.

Để ghi nhớ công lao của đồng chí Nguyễn Quang Lâm và nhằm giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ hôm nay và mai sau, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật đã xuất bản cuốn sách “Nguyễn Quang Lâm - cuộc đời trọn vẹn nghĩa tình”. Cuốn sách dày 388 trang, bao gồm một số bài viết của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, quân đội, đồng chí, người thân… về cuộc đời, sự nghiệp của đồng chí Nguyễn Quang Lâm. Các bài viết trong cuốn sách được sắp xếp theo chủ đề kết hợp với trật tự thời gian.

Sau hội nghị Giơnevơ, địch khủng bố trắng hòng cách ly Đảng ra khỏi nhân dân. Đây cũng chính là thời gian ông Tám Tú làm Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ngãi (1955 - 1959). Ông cùng với Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh lãnh đạo nhân dân làm nên khởi nghĩa Trà Bồng lịch sử (8.1959), mở đầu cho phong trào đấu tranh lực lượng vũ trang của cả miền Nam. Ông còn biết dựa vào kinh nghiệm dân gian làm tăng năng suất nông sản, xây dựng vùng chiến khu vững chắc, bảo đảm kháng chiến thắng lợi. Chính nhờ khí chất của người vùng cát luôn biết trân trọng từng củ khoai mọc trên đất cằn mà sau này trên cương vị Trưởng ban Kinh tài Khu ủy 5, Phó ban Kinh tài Trung ương Cục miền Nam, rồi Chủ tịch Hội đồng tiền phương của Khu ủy 5, ông đều có cách làm táo bạo và hiệu quả; huy động được khối lượng lớn tiền trong nước và ngoại tệ phục vự sự nghiệp cách mạng. Khi công tác ở Bộ Hải sản, tiếp đó là Phó Trưởng ban Kinh tế Trung ương, dẫu sức khỏe đã yếu, ông vẫn lăn lộn đến từng vùng miền trong cả nước, chỉ đạo sắc bén, đóng góp vào sự nghiệp xây dựng đất nước trong thời điểm còn nhiều khó khăn sau giải phóng. 

Cha con đều là bí thư

Trong 4 con trai của đồng chí Nguyễn Quang Lâm, có một người theo con đường chính trị của cha, đó là đồng chí Nguyễn Đức Hạt, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam, nguyên Phó Trưởng ban Tổ chức Trung ương. Đồng chí Nguyễn Đức Hạt được cho là giống cha nhiều nhất ở vóc dáng mảnh khảnh, nụ cười hiền hậu, tính tình cương nghị mà vẫn khiêm nhường. 

Với cuộc đời trọn vẹn nghĩa tình và những công lao to lớn, đồng chí Nguyễn Quang Lâm đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh và nhiều phần thưởng cao quý khác.

Ngày 24.12 tới, Tỉnh ủy Quảng Ngãi tổ chức Kỷ niệm 100 năm Ngày sinh đồng chí Nguyễn Quang Lâm. Các cuộc triển lãm, tọa đàm, mít tinh, chiếu phim về ông được tổ chức rộng rãi thu hút nhiều cán bộ, đảng viên tham gia. Người con Núi Thành, Quảng Nam dẫu đã đi xa nhưng trong trái tim người ở lại ông vẫn gần gũi và ân tình như ngày nào.

Nhớ về cha mình, đồng chí Nguyễn Đức Hạt bồi hồi: “Theo mẹ tập kết ra Bắc, chúng tôi lớn lên gần như không có cha bên cạnh để hỏi những điều còn chưa biết. Thời cha tôi ở chiến trường, đúng vào những bước ngoặt của bốn anh em khi học hết phổ thông, học đại học hay ra trường chọn nghề nghiệp cho bản thân. Nhưng dù làm gì, chúng tôi cũng phấn đấu đi lên bằng chính năng lực của mình giống như cha đã từng làm. Cái uy của cha không phải là mệnh lệnh mà là sự mẫu mực, từng trải và tình yêu thương thấm sâu trong từng người con”.

Cũng xuất thân từ nghề giáo như cha, vào chiến trường Quảng Nam hoạt động văn học thuật trong giai đoạn ác liệt, đồng chí Nguyễn Đức Hạt càng được tôi luyện và trưởng thành. Đang là Thường trực Khu ủy, có thể dành mọi ưu ái để con mình tránh mọi nguy hiểm, xa hòn tên mũi đạn kẻ thù, nhưng ông Tám Tú không làm vậy. Ông dõi theo từ xa và cho con những lời khuyên cùng lời động viên quý báu trong cuộc chiến sinh tử. Người cha trong ký ức của đồng chí Nguyễn Đức Hạt không bao giờ rao giảng đạo đức này nọ mà thường rất tinh tế khi muốn truyền cho con những điều mình mong muốn. Nhớ nhất là sau giải phóng, ông Tám Tú  ra công tác ở Hà Nội thì nhà ông như trở thành trạm khách. Đồng đội, đồng chí và cả một số đồng bào Quảng Ngãi ra Bắc đều ghé thăm ông. Ông cùng gia đình sắp xếp cơm nước chu toàn, kiên trì lắng nghe và có những ý kiến xác đáng. Làm Bí thư Tỉnh ủy khi cha đã mất, nhưng kinh nghiệm của cha mình khi đảm nhận cương vị này vẫn luôn có ý nghĩa trong mỗi suy nghĩ, hành động của đồng chí Nguyễn Đức Hạt.