Mùa hè và những giờ chơi
Mùa hè đến, cũng đồng thời là quãng thời gian dành cho trẻ em vui chơi. Không có những áp lực học hành. Không có những bữa ăn vội cho kịp giờ đến lớp. Chúng ta nhìn thấy những đứa trẻ đang đọc sách trong thư viện, chơi đùa bên bờ biển, tham gia khóa trại hè trên đảo hay muôn vàn trò chơi đầy sáng tạo theo từng lứa tuổi. Những giờ chơi không bao giờ vô nghĩa, vì ở đó, trẻ con được là chính mình!
Mùa hè đến, cũng đồng thời là quãng thời gian dành cho trẻ em vui chơi. Không có những áp lực học hành. Không có những bữa ăn vội cho kịp giờ đến lớp. Chúng ta nhìn thấy những đứa trẻ đang đọc sách trong thư viện, chơi đùa bên bờ biển, tham gia khóa trại hè trên đảo hay muôn vàn trò chơi đầy sáng tạo theo từng lứa tuổi. Những giờ chơi không bao giờ vô nghĩa, vì ở đó, trẻ con được là chính mình!
TRẢI NGHIỆM, KẾT NỐI CÙNG THIÊN NHIÊN
Khám phá thiên nhiên, bằng nhiều cách khác nhau, từ các chuyến du lịch hoặc tham gia những khóa học hè ngoài trời, trại hè ngắn ngày... đang được rất nhiều phụ huynh hướng con cái mình tham gia. Những bậc cha mẹ mong muốn trẻ sẽ được tìm hiểu một không gian mới, giải tỏa tâm trí và bổ sung kiến thức thực tế về thế giới tự nhiên, đặc biệt là những kỹ năng sống.
Lớp khoa học hè ở tự nhiên
Trải nghiệm những buổi xe sợi ngô đồng, cùng tham gia sinh hoạt văn nghệ với người dân xã đảo, hay học cách bảo vệ thiên nhiên là những câu chuyện đã và đang diễn ra. Những nhóm thiếu niên từ Hội An, Đà Nẵng đã có trải nghiệm mùa hè thú vị tại đảo Cù Lao Chàm (xã đảo Tân Hiệp, TP.Hội An).
Nhưng trước cả những “workshop” như vậy, trải nghiệm về một xứ biển trong lành mở ra trong các em những háo hức riêng. Hai chị em Trần Ngọc Diệp và Trần Ngọc Đạt (TP.Tam Kỳ) cùng nhiều học sinh ở độ tuổi cấp 1 có trải nghiệm khá thú vị với 2 ngày 1 đêm ở đảo Cù Lao Chàm.
Biển mùa hè trở thành lớp học ngoài trời rộng lớn và kỳ diệu cho trẻ em. Ở đó, mỗi con sóng là một bài học về chuyển động. Mỗi vỏ sò, vỏ ốc tìm thấy trên bãi biển là một mẩu chuyện về địa chất. Mỗi lần vốc cát là một cơ hội để khám phá tự nhiên bằng chính đôi tay và ánh mắt đầy tò mò.
Mùa hè ở biển trở thành một lớp khoa học hè cho trẻ nhỏ. Các em được chạm vào thiên nhiên và vỡ ra những khám phá mới mẻ. Riêng với đảo Cù Lao Chàm, những đứa trẻ đến đây còn được học cách yêu thiên nhiên và bảo vệ tự nhiên, từ mỗi nếp sinh hoạt của bà con xã đảo.
Mùa hè là thời điểm thích hợp nhất để trẻ em được nạp “vitamin N - vitamin từ thiên nhiên” theo lời của nhà nghiên cứu Richard Louv.
Louv cho rằng khi trẻ chỉ chăm chú vào các thể loại màn hình (tivi, máy tính, điện thoại), tự đóng các giác quan của mình, thì thiên nhiên càng có vai trò quan trọng như một phương thuốc. Có thiên nhiên dự phần, cuộc sống của trẻ sẽ giảm nguy cơ stress, béo phì, thậm chí có thể giúp giảm các hội chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Chưa kể, việc dành thời gian trong các không gian xanh sẽ giúp ích cho não, cơ thể và cả tâm hồn của trẻ em.
Miền Trung là lựa chọn tuyệt vời cho việc khám phá thiên nhiên của trẻ nhỏ. Cùng với hệ thống đường bờ biển, các làng chài ven biển, những vùng trung du với các trải nghiệm ở nông trại ven sông hay những làng cộng đồng du lịch sẽ là địa điểm an toàn cho trẻ khám phá tự nhiên.
Trải nghiệm bản địa
Buổi sáng sớm ở ngay cầu cảng nối biển và đảo, một khu chợ hải sản di động với cá, mực tươi rói vừa được chuyển từ tàu lên. Những đứa trẻ thành phố háo hức, mắt tròn xoe. Không chỉ trẻ em, người lớn cũng thấy cảm phục vì ý thức về môi trường của người dân đảo.
Cá mực còn giãy đành đạch, người mua mang theo những chiếc túi lưới để mang về. Có người dùng cả cà mèn để đựng mực tươi, hay nhà gần hơn một đoạn thì mang thau nhựa ra đựng. Tuyệt nhiên không một bao ni - lon nào được bà con sử dụng. Điều này làm những đứa trẻ tuổi mới lớn vừa thích thú vừa đủ để dạy chúng cách bảo vệ tự nhiên, bắt đầu từ thói quen sử dụng hằng ngày.
Những chuyến đi về phía biển, với trẻ con, có lẽ không chỉ mang nghĩa vui chơi. “Học” ở biển chính là tiếp nhận những kiến thức khoa học, học cách yêu thiên nhiên, tôn trọng môi trường. Không có cuốn sách nào sống động bằng chính những con còng gió, hàng dừa, vệt thủy triều đang lên, và nụ cười của những đứa trẻ khi tìm thấy điều kỳ diệu nho nhỏ trong một buổi sáng biển lặng.
Lê Thị Bích Công - cô gái nhận mình là biệt danh “Rau Rừng”, hè này tổ chức một số hoạt động trải nghiệm tại Cù Lao Chàm dành cho trẻ em. Đặt tên không gian là “Mộc Chàm”, những đứa trẻ được tạo điều kiện để gặp gỡ nghệ nhân làm ngô đồng và được nghe họ kể về câu chuyện di sản độc đáo của xã đảo.
Bích Công nói, bắt đầu từ giữa tháng 5, Cù Lao Chàm đón nhiều hơn các lượt khách là trẻ em, học sinh. Cùng với các hoạt động tham quan, những đứa trẻ sẽ được trải nghiệm trực tiếp cách làm sợi từ vỏ cây ngô đồng, tự tay tạo nên chiếc vòng đeo tay thủ công mang đậm dấu ấn bản địa và tìm hiểu tìm hiểu câu chuyện về chất liệu duy nhất chỉ có ở Cù Lao Chàm, gắn với đời sống văn hóa ngư dân bao đời nay. Những hoạt động này tạo dấu ấn về Cù Lao Chàm trong tâm hồn những đứa trẻ, bên cạnh trải nghiệm về không gian cảnh quan.
Mùa hè đến rồi, hãy đi đâu đó với con mình!
TUỔI TEEN... VÀO HÈ
Tuổi teen là lứa tuổi “nhạy cảm”. Khoảng thời gian nghỉ hè, thiếu sân chơi, các em dễ bị “lệch nhịp”. Nhiều phụ huynh có con trong lứa tuổi teen đã sớm lo tìm sân chơi cho con em mình, không hẳn để lấp khoảng thời gian rảnh, mà còn để cho con có một mùa hè ý nghĩa.
Các sân chơi nghệ thuật, thể thao, kỹ năng sống… mở ra trong dịp hè thu hút khá nhiều phụ huynh đăng ký cho con em lứa tuổi teen theo học, ngay khi vừa bắt đầu kỳ nghỉ hè.
Đăng ký cho cậu con trai 12 tuổi học bóng rổ ở sân Phương Đông (Tam Kỳ), chị N.T.T.N. nói, vợ chồng chị đi làm cả ngày nên khó có thể quản lý giờ giấc của con được. Sợ con mình cả ngày dính vào điện thoại nên ngay sau khi nghỉ hè, chị đăng ký cho con học các lớp thể thao.
“Nghỉ hè con ở nhà một mình cũng rất buồn. Chưa kể, nếu đã nghiện điện thoại, nghiện game rồi thì rất khó kéo ra khỏi thế giới ảo, nên tôi chủ động tạo thói quen tích cực cho con ngay từ đầu hè bằng cách cho cháu học các môn thể thao” - chị N. nói.
Ở thành phố dễ tìm sân chơi cho tuổi teen hơn hơn so với khu vực nông thôn. Việc tìm sân chơi chất lượng, phù hợp với lứa tuổi, sở thích và thời gian của tuổi teen ở nông thôn là không dễ. Nhiều bậc cha mẹ chọn cách đưa đón con đi tham gia các lớp học năng khiếu thể thao ở thị trấn - nơi cách khá xa nhà ở của các em. Nhưng không phải phụ huynh nào cũng có thời gian và điều kiện như vậy...
Trong khi đó, hai chị em Bảo Châu và Bảo Trân (phường Tân Thạnh, Tam Kỳ) có ý tưởng làm móc khóa, ghim cài áo, vòng tay... bằng nhựa co nhiệt trong những ngày hè. Được ba mẹ ủng hộ, 2 em thỏa sức sáng tạo làm thành những chiếc móc khóa xinh xắn để tặng người thân, bạn bè. Đây là một trong những cách tận hưởng thời gian nghỉ hè thú vị, kích thích sự sáng tạo, vừa thỏa mãn niềm đam mê của 2 em.
Nhằm tạo sân chơi bổ ích, lành mạnh cho thiếu nhi thành phố, hè này, Trung tâm VH-TT&TT-TH TP.Hội An tổ chức các lớp năng khiếu (thanh nhạc, hợp xướng, múa, học nhạc cụ guitar, hội họa, dân ca, hô hát bài chòi…) miễn phí. Nhiều cuộc thi, hội thi nghệ thuật, năng khiếu, thể thao dành cho tuổi teen cũng được sở ngành, địa phương phối hợp tổ chức trong dịp hè này.
Nhưng không chỉ có những giờ chơi. Ngay cả khi chưa kết thúc năm học, nhiều phụ huynh có con trong độ tuổi teen đã tìm kiếm và đăng ký chỗ học hè cho con em mình.
Nếu cho rằng học hè để hạn chế lứa tuổi teen chơi game, xem ti vi… thì chỉ là giải pháp tạm thời. Điều quan trọng là thay vì cho các em học hè để dễ kiểm soát thời gian, phụ huynh cần cân nhắc cho con em mình học hè với thời lượng vừa phải; có thể kết hợp học hè với việc tham gia các hoạt động thể thao, kỹ năng sống, nghệ thuật, dã ngoại…
NHỮNG GIỜ HỌC VỀ YÊU THƯƠNG VÀ GIỚI TÍNH
Mùa hè đến, cha mẹ thường sốt sắng tìm các lớp học thêm cho con như môn văn hóa, năng khiếu, tiếng Anh… Nhưng giữa việc bổ túc kiến thức để con “giỏi hơn” ấy, có một bài học thiết yếu giúp con “an toàn hơn” thì dường như thường bị bỏ quên. Đó là giáo dục giới tính!
“Trước khi con học giỏi, con cần được sống an toàn. Và trước khi trưởng thành, con cần được dạy để yêu chính mình!” - đó là thông điệp đầu tiên mà tôi thường chia sẻ trong những cuộc nói chuyện với các phụ huynh về giáo dục giới tính (GDGT). Hơn ai hết, cha mẹ phải là người thầy đầu tiên, sâu sắc nhất và có ảnh hưởng lâu dài nhất trong việc hình thành nhận thức giới tính, giá trị sống và mối quan hệ lành mạnh cho con!
Giáo dục giới tính: Không thể đợi!
Tại Việt Nam, giáo dục giới tính trong trường học vẫn còn nhiều hạn chế, thường là khô cứng, né tránh hoặc chỉ tập trung vào kiến thức sinh học.
Theo một khảo sát của Viện Nghiên cứu phát triển xã hội (ISDS), chưa đến 30% học sinh từng được học một tiết GDGT đầy đủ. Trong khi đó, theo số liệu của UNICEF, trẻ em Việt Nam bắt đầu sử dụng internet từ 8, 9 tuổi - lứa tuổi mà các em chưa được trang bị bất kỳ kỹ năng nào để phân biệt thông tin đúng sai, hay nhận diện nguy cơ từ những nội dung tình dục hóa đang lan tràn trên mạng. Thực tế tại nhiều gia đình, cha mẹ vẫn xem GDGT và điều để nói sau, để con lớn rồi tính!
Vô hình trung, trẻ đang đứng trước một “vùng nhiễu loạn” thông tin về giới tính và mối quan hệ. Các con tiếp cận các nội dung tình dục từ internet trước cả khi biết thế nào là ranh giới cá nhân; khi trẻ bước vào mối quan hệ đầu đời mà không hiểu đồng thuận là gì trong khi người lớn lại dường như còn thiếu ngôn ngữ, sự sẵn sàng, hay đôi khi cả sự dũng cảm để đồng hành!
Trong khi đó, theo hướng dẫn quốc tế từ các tổ chức uy tín như WHO, UNESCO, UNFPA.. GDGT toàn diện cho trẻ nên bắt đầu khi trẻ… 5 tuổi! Bối cảnh đó, liệu chúng ta còn có thể nói “đợi” chăng?!
GDGT không chỉ là câu chuyện về tình dục!
Có một rào cản vô hình trong nhận thức của cha mẹ ở Việt Nam chính là quan niệm: GDGT là dạy trẻ về quan hệ tình dục. Sự đồng nhất giữa giới tính và tình dục khiến nhiều cha mẹ hoang mang và né tránh, lo sợ con sẽ tò mò và sẽ có hành vi không phù hợp với lứa tuổi.
Theo khung hướng dẫn quốc tế về GDGT toàn diện (CSE) của UNESCO, GDGT là một quá trình học tập dựa trên cơ sở khoa học, được thiết kế phù hợp với độ tuổi và sự phát triển của trẻ.
Ở cấp mầm non và tiểu học, trẻ cần được dạy những điều căn bản nhưng cốt lõi: cơ thể của mình là duy nhất và cần được tôn trọng; những vùng kín không ai được phép chạm vào; cảm xúc là thứ có thể chia sẻ mà không bị phán xét; biết nói “không” khi thấy không an toàn. Đó là nền tảng của lòng tự trọng, nhận diện ranh giới và kỹ năng tự bảo vệ - ba yếu tố thiết yếu nhất để phòng ngừa xâm hại tình dục ở trẻ em.
Bước sang tuổi dậy thì, trẻ cần hiểu rõ những thay đổi cơ thể, cảm xúc mới nảy sinh, nhận diện đúng mối quan hệ lành mạnh, hiểu được khái niệm đồng thuận, sự đa dạng giới tính và trách nhiệm trong hành vi.
Lúc này, GDGT không còn dừng lại ở việc “biết”, mà mở rộng sang “hiểu”, “cân nhắc” và “lựa chọn đúng”. CSE nhấn mạnh nguyên tắc: tuổi nào - dạy điều phù hợp với tâm lý và sự phát triển của tuổi đó. Giáo dục giới tính, vì vậy, không phải là dạy về tình dục sớm, mà là hành trình dài hơi để trẻ biết yêu chính mình, hiểu người khác và sống có trách nhiệm trong mọi mối quan hệ.
Bắt đầu cùng con trò chuyện!
Điều trớ trêu là, càng lớn, con trẻ càng ít chia sẻ với cha mẹ về các vấn đề giới tính, vì e ngại bị đánh giá, hay đơn giản là vì… chưa từng có tiền lệ để nói ra.
Đó là lý do vì sao mùa hè - khoảng thời gian ít áp lực học hành, nhiều không gian tiếp xúc giữa cha mẹ và con cái - lại là một cơ hội vàng mà nếu biết tận dụng, cha mẹ có thể mở ra những cuộc trò chuyện quan trọng nhất trong hành trình trưởng thành của con.
Không cần những bài giảng dài dòng hay sách vở, giáo dục giới tính trong gia đình bắt đầu bằng sự hiện diện và lắng nghe không phán xét.
Khi cùng con đi chơi, dọn dẹp, xem một bộ phim, cha mẹ có thể mở lời nhẹ nhàng: “Con nghĩ gì về chuyện hai bạn trong phim yêu nhau?” hay “Nếu một người bạn làm con thấy không thoải mái, con sẽ làm gì?” hay đơn giản là “Con hiểu về cơ thể mình như thế nào?”.
Những câu hỏi như thế không chỉ giúp cha mẹ hiểu con mà còn tạo dựng niềm tin - nền tảng để con có thể hỏi lại cha mẹ những điều con đang băn khoăn về cơ thể, về cảm xúc, giới tính, hay về những rung động đầu đời.
Việc đối thoại thường xuyên trong gia đình là yếu tố nền tảng giúp trẻ phát huy tư duy phản biện, biết đặt câu hỏi đúng và hình thành tư duy tích cực. Cha mẹ không thể bên con 24/7 để đối phó với mọi nguy hiểm. Vì vậy, khi trẻ có kiến thức và kỹ năng về giới tính, việc tự bảo vệ mình sẽ hiệu quả hơn.
Mùa hè là khoảng trống của nhà trường, khi trẻ không còn bị cuốn vào guồng quay học thuật. Một cơ hội tuyệt vời cho việc kết nối mà cha mẹ cần tận dụng để trao cho con nền tảng sống vững chắc, nơi con biết yêu thương đúng cách, tôn trọng bản thân và bước vào đời với hành trang an toàn.
TUỔI THƠ BỊ ĐÁNH CẮP
Trẻ em Việt Nam đang mất đi kỳ nghỉ hè - thời điểm quan trọng nhất để phát triển tâm lý lành mạnh. Một hệ quả đáng ngại có thể nhìn thấy từ việc này, đó là chúng ta sẽ có một hoặc nhiều thế hệ thiếu khả năng sáng tạo, tự lập và hạnh phúc.
Tôi nhớ có lần xem một đoạn phóng sự, trong đó một học sinh 13 tuổi ở Hà Nội thốt lên câu nói khiến người lớn giật mình: “Em không thích nghỉ hè... Học trong hè còn mệt hơn cả trong năm học”.
Và cậu bé này không phải trường hợp duy nhất. Từ Hà Nội đến TP.Hồ Chí Minh, hàng triệu trẻ em đang sống trong “nỗi sợ” kỳ nghỉ hè - thời gian mà theo bản năng tự nhiên, đáng lẽ chúng phải háo hức chờ đợi.
Não bộ trẻ bị bóp méo
Khi trẻ em sợ nghỉ hè hơn cả việc đi học, xã hội đang âm thầm tạo ra một thế hệ bị đánh cắp tuổi thơ, với những hậu quả tâm lý dài hạn mà chúng ta chưa thể lường hết.
Khám phá khoa học về não bộ trẻ em đã chỉ ra một sự thật đáng báo động: việc ép trẻ học liên tục trong những tháng hè đang bóp méo quá trình phát triển tự nhiên của não bộ.
Theo giáo sư Frances E. Jensen - chuyên gia nghiên cứu não bộ tại Đại học Pennsylvania (Mỹ), một người có nhiều công trình tập trung vào việc khám phá “tính mềm dẻo của não bộ” cho rằng, bộ não của trẻ em có khả năng thay đổi và thích nghi dưới tác động của môi trường và trải nghiệm.
Theo bà, giai đoạn trẻ em và thanh thiếu niên là thời kỳ não bộ phát triển mạnh mẽ nhất, dễ tiếp thu kiến thức và hình thành các kết nối thần kinh mới. Tuy nhiên, nếu trẻ bị ép buộc vào các mục tiêu học tập cứng nhắc, không phù hợp với khả năng và sở thích cá nhân, tính mềm dẻo này có thể bị ảnh hưởng tiêu cực.
Áp lực học tập quá mức hoặc thiếu linh hoạt có thể làm giảm khả năng sáng tạo, sự tự tin và động lực học tập của trẻ. Giáo sư Jensen nhấn mạnh vai trò của môi trường học tập đa dạng, linh hoạt, giúp trẻ phát huy tối đa tiềm năng não bộ và phát triển toàn diện.
Tại Việt Nam, có lẽ chúng ta cần phải lưu tâm nghiêm túc tới những cảnh báo của giáo sư Jensen. Ở các thành phố lớn, trẻ em phải chịu đựng lịch học hè quá tải với 12 buổi học thêm mỗi tuần, thậm chí có những buổi tối “chạy sô” học thêm 2 ca với 2 môn và địa điểm học cách nhau gần 5km….
Điều đáng lo ngại hơn là việc này đang tạo ra hội chứng “cháy sớm” ở trẻ em. Nhiều học sinh thổ lộ rằng các em “chỉ được nghỉ hè khoảng một tuần” do phải tham gia liên tục các lớp học thêm và hoạt động năng khiếu. Khi thời gian nghỉ ngơi - yếu tố then chốt để não bộ “reset” và xử lý thông tin - bị tước đi, trẻ em mất khả năng phát triển sáng tạo và tư duy độc lập.
Vui chơi là một việc quan trọng không kém so với học tập khi xét tới khía cạnh tác động tới sự phát triển tư duy ở trẻ. Đây là điều đã được nhiều công trình nghiên cứu khẳng định và công nhận rất rộng rãi, phổ biến.
Thực tế, không ít cha mẹ hiện nay quên mất rằng họ từng là những đứa trẻ, và dù đã có những tháng ngày tuổi thơ vui chơi thoải mái bên cạnh các công việc nhỏ giúp đỡ gia đình, họ vẫn đã có thể có được thành tựu nhất định trong cuộc sống hôm nay.
Thế hệ robot hay con người?
Hậu quả của việc biến kỳ nghỉ hè thành “học kỳ ba” không chỉ dừng lại ở sự mệt mỏi tức thời, mà còn tạo ra những tác động dài hạn đối với khả năng phát triển con người toàn diện của trẻ.
Các chuyên gia giáo dục cảnh báo áp lực thi cử đã thúc đẩy các trung tâm “lách luật” để duy trì việc dạy thêm bất chấp quy định. Nếu không có giải pháp giám sát hiệu quả, hệ lụy sẽ càng làm tăng bất bình đẳng giáo dục, tăng áp lực lên học sinh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ em.
Trở lại nghiên cứu của giáo sư Frances E. Jensen, bà đã chỉ ra một thực tế đáng lo ngại: khi trẻ em không được theo đuổi các hoạt động dựa trên sở thích cá nhân mà chỉ học vì mục tiêu thành tích, các tế bào thần kinh tương ứng sẽ “bị bỏ rơi” sau khi dừng học. Điều này có nghĩa là những kỹ năng được ép buộc học trong hè sẽ nhanh chóng bị quên lãng, trong khi khả năng tự khám phá và sáng tạo - những phẩm chất cần thiết của một con người toàn diện - lại không được phát triển.
Các chuyên gia tâm lý giáo dục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc để trẻ được lựa chọn: phụ huynh không nên chỉ vì bản thân thấy một chương trình hay rồi hướng con theo học, mà nên hỏi con muốn học gì. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều gia đình đang làm ngược lại - biến trẻ thành những “cỗ máy học tập” thay vì nuôi dưỡng con người có tư duy độc lập và khả năng sáng tạo.
Thực trạng học thêm triền miên đang tạo ra những tín hiệu báo động về tâm lý trẻ em. Không ít học sinh thổ lộ “không thích nghỉ hè” vì áp lực học tập quá lớn. Đặc biệt nghiêm trọng là hiện tượng trẻ em mất khả năng tự giải trí.
Nhiều em “ôm ti vi, máy tính suốt ngày” khi không có lịch học, hoặc phải “tự trông nhau” trong khi bố mẹ đi làm. Tại các vùng nông thôn, trẻ em thường “tự do vui chơi, ít được sự quản lý của người lớn” nhưng lại đối mặt với nguy cơ tai nạn cao. Các chuyên gia khuyến cáo phụ huynh cần nhận biết những dấu hiệu này để kịp thời điều chỉnh, tránh tạo ra thế hệ trẻ thiếu khả năng sáng tạo và hạnh phúc thực sự.
Nội dung: XUÂN HIỀN - CHÂU NỮ - VŨ PHƯƠNG THẢO - KIM THOA
Trình bày: MINH TẠO
Zalo Báo & Đài PT-TH Quảng Nam