"Nặng gánh" thiết chế mới

Rất nhiều thiết chế văn hóa trong quá trình xây dựng nông thôn mới được thực hiện. Tuy nhiên, làm thế nào để không lãng phí, vẫn là câu hỏi khó…

Trung tâm VHTT xã Quế Phú (Quế Sơn) được xây dựng khá hoành tráng.Ảnh: LÊ QUÂN

1. Câu chuyện về việc sử dụng lãng phí những nhà văn hóa thôn, khối phố đã tồn tại từ nhiều năm nay. Ông Nguyễn Chí Trung - Giám đốc Trung tâm Quản lý và bảo tồn di sản văn hóa Hội An trăn trở, liệu có nên dựng thêm những thiết chế bề thế trong một không gian nông thôn cần nhiều hơn khoảng trống cho thiên nhiên? Không khó để nhận ra nhiều công trình xây dựng rất quy mô, nhưng hoạt động thì nghèo nàn, đơn điệu, sai chức năng. Ông Nguyễn Chí Trung nói: “Kết cấu cộng đồng dân cư theo yếu tố xóm làng đã tồn tại từ nhiều năm nay. Trong khi các đình làng hay những khu sinh hoạt cổ đã được người dân sử dụng cho rất nhiều hoạt động từ rất lâu đang xuống cấp hoặc cần phải được tu sửa, thì địa phương lại không chú trọng. Cứ cấp một miếng đất mới thì lại xây dựng. Khu sinh hoạt hay thiết chế văn hóa mới thì làm gì? Hàng tháng cũng tụ họp dân cư. Nên chăng, nơi nào thực sự không có các công trình thiết chế cũ, thì mới xây dựng khu thiết chế. Ở những nơi đang có những khu như vậy, tại sao không phát huy lên” - ông Trung chia sẻ.

Rất nhiều công trình thiết chế văn hóa ở những địa phương đạt chuẩn “nông thôn mới” vẫn mới chỉ hoàn thiện được “phần xác”. Phần “hồn” - tức nội dung hoạt động, vẫn chưa được coi trọng. “Trong chương trình xây dựng nông thôn mới, mỗi địa phương phải có một khu thiết chế. Tôi đồng ý đạt chuẩn thì phải có thiết chế, nhưng phải đặt thêm điều kiện là xây dựng thì phải sử dụng hoạt động ra sao. Tại sao không xây dựng đình làng rồi phát huy, đó mới là sự gắn kết giữa các giá trị văn hóa của nông thôn” - ông Trung nói thêm. Sắp tới đây, tại thôn Thanh Nhất (Cẩm Thanh, Hội An) sẽ khởi công xây dựng đình làng Thanh Nhất – dưới sự đồng thuận của người dân và chính quyền, sau khi khu thiết chế của địa phương bị xuống cấp. Xây dựng nông thôn mới là một chương trình tổng thể phát triển kinh tế - xã hội không chỉ liên quan đến nông thôn, nông nghiệp và nông dân, mà còn liên quan đến hầu hết mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Do đó, theo nhiều nhà nghiên cứu, quy hoạch xây dựng nông thôn mới cũng phải gắn liền với các quy hoạch phát triển của cả vùng.

2. Ở một góc độ khác, họa sĩ Nguyễn Thượng Hỷ nói, nhiều vùng nông thôn ở các nước phát triển, người ta luôn muốn giữ gìn nguyên trạng không gian hay ít ra nếu buộc phải trùng tu hoặc xây dựng, sẽ phải nghiên cứu quy hoạch dựa vào bản sắc văn hóa của địa phương. Và theo ông Hỷ, việc xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, rồi cứ vậy đem khuôn đó “đúc” ở nhiều nơi là hoàn toàn sai lầm. “Tôi ví dụ, Tiên Phước là kinh tế rừng, trong khi đó, Điện Bàn thì kinh tế nông thôn lại thiên về chuyện nông nghiệp hoa màu. Vậy thì thiết chế văn hóa hay quy hoạch nông thôn ở những nơi đó phải dựa vào thế mạnh bản địa cũng như yếu tố văn hóa, không thể nào có một “mẫu” chung được” - họa sĩ Nguyễn Thượng Hỷ nói. Ông Hỷ cho biết, vừa rồi khi dẫn một đoàn du khách Nhật tham quan Quảng Nam, thì ông đưa hẳn họ đến Tiên Phước để biết như thế nào là làng quê xứ Quảng. Cũng theo ông, hiện tại người Việt nói chung đang có xu hướng là những ngôi làng quê thật đang tồn tại đó thì lại không phát huy, lại đi làm những không gian “giả làng”.

Nhiều giá trị văn hóa ở nông thôn bị phá vỡ vì sự “trương nở” của đô thị hóa, bên cạnh lý do thi đua “ồ ạt” về đích của nông thôn mới. Kiến trúc sư Bùi Kiến Quốc cho biết, việc giữ gìn cảnh quan văn hóa nông thôn cũng gặp phải những vấn đề nghiêm trọng như câu chuyện sử dụng các thiết chế văn hóa bề thế đang được xây dựng. Theo ông, càng nguy hiểm hơn khi vốn đầu tư dành cho các khu vực nông thôn đang được đổ về ngày càng nhiều, dẫn đến điều kiện để xây dựng những công trình bề thế càng dễ dàng. Và không chỉ với nông thôn mới, ngay cả ở những đô thị, các câu chuyện gặp phải về sử dụng thiết chế văn hóa, vẫn còn “nặng gánh”…

LÊ QUÂN