Ngày xuân xem rước cộ Bà

Được tổ chức định kỳ vào mùng 10 và 11 tháng giêng âm lịch hàng năm, lễ hội rước cộ Bà Chợ Được (thôn Phước Ấm, xã Bình Triều, Thăng Bình) dù trải qua hàng trăm năm vẫn nguyên sơ những giá trị văn hóa truyền thống. Điều đó càng có ý nghĩa trong bối cảnh tại nhiều nơi những biến tướng của lễ hội đã trở thành vấn đề thời sự nóng bỏng.

Cộ là tổng hợp của nhiều loại hình nghệ thuật như hội họa, trang trí, tạo hình, diễn xướng... đậm chất dân gian. Ảnh: V.LỘC

Ngày hội của cộng đồng

Lễ hội ra đời bắt nguồn từ truyền thuyết về một người con gái họ Nguyễn tên Của, sinh ngày 25 tháng 2 năm Canh Dần (1800) tại phiếm Ái Châu, làng Phường Chào, tổng Mỹ Hòa, huyện Diên Phước, nay là xã Đại Cường, huyện Đại Lộc. Khi sinh ra, Bà có những điểm khác lạ, đẹp người, đẹp nết, được nhiều người yêu mến, quý trọng… Bà mất ngày 19 tháng 1 năm Đinh Sửu (1817), dân làng lập đền thờ tại quê nhà. Năm Nhâm Tý (1852), bà hiển linh tại làng Phước Ấm, xã Bình Triều, huyện Thăng Bình. Trước cảnh “sa thủy hữu tình”, Bà hóa thành một thiếu nữ xinh đẹp, làm nghề đổi nước, bán trầu, bốc thuốc chữa bệnh và kêu gọi nhân dân lập chợ. Lâu ngày dân chúng đến mua bán đông đúc và trở thành chợ, tên gọi Chợ Được ra đời từ đó.

Để tri ân công đức Bà, người dân làng Phước Ấm lập miếu thờ, ngày đêm hương khói. Năm Mậu Tuất (1898), triều đình Huế ban sắc phong “Tề Thục Dực Bảo Trung Hưng Trung Đẳng Thần”; năm 1924 vua Khải Định lệnh tặng cho Bà “Trang Huy Dực Bảo Trung Hưng Thượng Đẳng Thần”; năm Đinh Mão (1927) vua Bảo Đại gia tặng “Tề Thục Dực Bảo Trang Huy Thượng Đẳng Thần”. Hằng năm vào ngày mùng 10 và 11 tháng giêng âm lịch (ngày nhận sắc phong đầu tiên), làng Phước Ấm tổ chức lễ cúng Bà và khoe sắc (rước sắc phong). Sinh thời Bà rất thích hát tuồng và đua ghe nên vào những ngày rước cộ không thể thiếu hai nội dung này trong các hoạt động văn nghệ thể thao truyền thống của làng… Tuy nhiên, điểm nhấn thu hút sự quan tâm của đông đảo người xem và dân làng chính là lễ rước cộ vào tối 11 tháng giêng với 6 cộ diễu hành, đi đầu là cộ rước sắc phong tiếp đến là cộ rước sắc Bà và theo sau lần lượt là 4 cộ đại diện cho 4 xóm của làng và đây cũng là nghi lễ cuối cùng trong diễn trình lễ hội Bà.

Ông Nguyễn Văn Sơn - Trưởng ban Trị sự lăng Bà cho biết: “Năm nay là Giáp Ngọ nên 2 cộ đã được làm theo chủ đề liên quan đến con ngựa là Thánh Gióng cỡi ngựa về trời; Quang Trung đại phá quân Thanh và 2 cộ chủ đề Chiến thắng Điện Biên Phủ và Sơn Tinh - Thủy Tinh nhằm kỷ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, tưởng nhớ Đại tướng Võ Nguyên Giáp và cầu cho mưa thuận gió hòa, đẩy lùi thiên tai địch họa”. Tùy năm mà cộ được làm theo một chủ đề phù hợp, nhưng đều thể hiện sự kết tinh tổng hợp của nhiều loại hình nghệ thuật như hội họa, trang trí, tạo hình, diễn xướng… đậm chất dân gian.

Nguyên sơ giá trị

Dù trải qua hơn trăm năm nhưng lễ hội rước cộ Bà Chợ Được vẫn còn giữ nguyên những giá trị ban đầu, đó không chỉ là sự ngưỡng vọng của dân làng đối với công đức Bà, mà qua lễ hội tính cộng đồng xóm làng càng thêm bền chặt. Theo ông Mai Quýt - người dân tổ 16 thôn Phước Ấm, hàng năm đến lệ Bà con cháu làng Phước Ấm đi đâu làm gì cũng thu xếp quay về lễ bái. Điều đó được thể hiện khi đoàn rước cộ đi qua tất cả các gia đình đều bày hương án, hoa quả nghinh đón.

Ngày nay, đời sống của người dân làng Phước Ấm đã thay đổi nhiều nhưng sản vật dâng lên Bà vẫn đơn sơ thành kính; những cụ già dù bước chân đã run vẫn kính cẩn quỳ lạy 2 tay dâng lên hòm công đức số tiền ít ỏi tằn tiện của mình. Hầu như những tệ nạn ăn theo, chặt chém khách, mâm cao cỗ đầy rượu thịt không hề xuất hiện nơi đây dù con cháu giàu có bao nhiêu. Với họ, lễ rước cộ Bà là một hoạt động tín ngưỡng tâm linh thuần túy, là dịp để tỏ lòng tri ân công đức tiền nhân.

Ông Nguyễn Văn Sơn cho rằng, lễ vật cốt ở lòng thành đâu cần phải mâm cao cỗ đầy “ai có ít cúng ít, ai không có lễ thì có tấm lòng Bà đều đón nhận”. Giá trị của lễ rước cộ không chỉ là lễ nghi mang đậm nét văn hóa truyền thống của người dân thể hiện sự hoài vọng về mưa thuận gió hòa, an cư lạc nghiệp, tri ân tiền nhân lập làng lập chợ mà còn là một hoạt động mang tính cộng đồng sâu sắc nhằm cố kết những người dân quê, con cháu lại với nhau sau một năm lao động tất bật. Trong hai ngày diễn ra lễ hội, người dân nơi đây luôn thể hiện thái độ niềm nở thân thiện càng làm cho không khí thêm phần ấm cúng, rộn rã.

Có thể nói, rước cộ Bà Chợ Được dù chỉ là một lễ hội có quy mô địa phương nhưng việc gìn giữ nguyên vẹn những giá trị văn hóa truyền thống vẫn là điều đáng quý, thật sự là một hoạt động tín ngưỡng tâm linh của người dân để mỗi ai về với lễ rước cộ Bà lòng cũng nhẹ nhàng phấn khởi. Đầu năm, xem rước cộ Bà không chỉ thể hiện niềm tin thành kính, sự hoài mong về một năm mới mưa thuận gió hòa, bình an hạnh phúc mà còn là sự quay về với những giá trị văn hóa nguyên sơ mà những người dân làng Phước Ấm qua bao đời đã gìn giữ duy trì như một nét đẹp văn hóa ăn sâu vào tâm thức của mỗi người dân làng qua hàng trăm năm hình thành, phát triển.

VĨNH LỘC