Nghi lễ đặt tên con của người K'Ho

Người K’ho là một trong các dân tộc bản địa, họ sinh sống chủ yếu ở vùng Nam Tây Nguyên. Theo thống kê gần đây,  hiện nay người K’ho có khoảng hơn 145.665 người tập trung ở các huyện Lạc Dương, Đức Trọng, Di Linh tỉnh Lâm Đồng.

Người K’ho hiện nay vẫn còn lưu giữ nhiều phong tục truyền thống độc đáo của người Tây Nguyên, trong đó có lễ đặt tên cho con.

Đối với người K’ho, việc làm lễ đặt tên cho con là một trong những nghi lễ rất quan trọng và cần thiết vì đứa trẻ sinh ra cần phải được các Yàng (thần linh) che chở phù hộ trong suốt cuộc đời. Vì vậy cứ sau khi sinh được 7 ngày là mọi người trong gia đình phải làm lễ đặt tên cho em bé (đối với các dân tộc Tây Nguyên thì con số 7 được coi là con số thiêng và may mắn nên làm gì cũng được chọn nhất là trong các lễ hội). Và trong 7 ngày ở cữ của người mẹ, người K’ho cho cắm một cành cây có gai dài khoảng 1m bên ngoài vách nhà nơi gần bếp lửa  - chỗ nằm của hai mẹ con, vừa để ngăn ma quỷ  và vừa để báo hiệu trong nhà có người mới sinh không cho khách và người lạ vào nhà.

Mẹ con người K’ho. Ảnh: Đ.B.N

Để chuẩn bị cho buổi lễ đặt tên con, trước đó người cha và mọi người trong gia đình đã phải bỏ thời gian để đan một chiếc gùi hoa nhỏ xinh, cùng với bộ khung dệt vải hoặc rổ xúc cá nếu bà mẹ sinh con gái. Cũng có khi là  một cái xà gạc (dao có cán đi rừng đặc trưng của người Tây Nguyên) và một cái ná (cung tên) nhỏ nếu đó là con trai.

Lễ được tổ chức ngay tại gian chính của nhà ngay trước bàn thờ. Lễ vật dâng cúng thần linh trong lễ đặt tên cho em bé cũng khá đơn giản gồm: một ché rượu cần, một con gà sống, một nải chuối, một quả trứng gà, một chén cơm và một chén đựng bộ lòng gà, một chén tiết gà (sau khi hiến sinh). Bên cạnh đó được bày thêm chiếc gùi, bộ khung dệt hoặc chiếc xà gạc, chiếc ná nhỏ (đây là những vật tượng trưng) để cầu mong thần linh ban cho con gái thì xinh đẹp, chăm chỉ, khéo tay; con trai thì được “dài chân, dài tay như con vượn, khỏe mạnh như con gấu, con hùm” để chinh phục núi rừng, săn bắt thú, giỏi việc nương rẫy.

Người được mời tham gia buổi lễ gồm có ông cậu, già làng, bà mụ (bà đỡ), mẹ con mới sinh và bà con bên nội bên ngoại của em bé để làm chứng. Thường bố vợ là người đứng ra làm lễ cúng Yàng. Ông mặc áo, khố truyền thống, đầu đội khăn choàng, tay cầm một chiếc roi làm bằng mây rừng và lục lạc. Ngồi cạnh ông là người mẹ bế con và bà đỡ. Trong lễ cúng, trước khi hiến sinh, người chủ cúng hai tay ôm con gà đưa lên ngang tầm mắt hướng thẳng lên bàn thờ và bắt đầu cầu khấn thần linh phù hộ cho đứa trẻ. Nội dung lời khấn có thể tạm dịch như sau: “Ơ Yàng, hôm nay con cháu của tôi đã đủ 7 ngày, tôi xin Yàng đặt tên cho con cháu. Tôi cầu xin Yàng N’đu, Yàng brê (thần rừng), Yàng Dà (thần sông), Yàng kơhbơnơm (thần núi) cho nó được bình yên từ khi còn bé cho tới lúc về già. Hôm nay tôi xin dâng lễ vật lên thần để đặt tên cho nó. Xin Yàng N’đu, Yàng brê, Yàng Dà, Yàng kơhbơnơm che chở cho nó luôn gặp may mắn và mạnh khỏe suốt đời”.

Tất cả những người trong gia đình và họ hàng nội ngoại có mặt đều chắp tay và cầu nguyện cho đứa trẻ. Ngay sau khi khấn xong, con gà được cắt tiết cho vào chén, còn lưỡi gà được moi ra, người cúng vừa khấn đọc tên đứa trẻ vừa cầm lưỡi gà nhúng vào rượu cần chọi lên bàn thờ từ 1 đến 3 lần cho đến khi lưỡi gà dính vào bàn thờ. Điều đó đồng nghĩa với việc tên của đứa trẻ đã được thần linh chấp nhận. Sau đó, người ta lấy máu gà trong chén chấm lên trán đứa trẻ  xin thần linh ban cho nó luôn mạnh khỏe và tới đây nghi lễ cũng được kết thúc.

Người K’ho theo chế độ mẫu hệ nên con cái thường được đặt theo họ mẹ. Họ thường chọn tên của những người giỏi giang có tiếng tăm trong dòng họ, buôn làng để đặt tên cho con cháu. Họ cũng kiêng không lấy tên các thần linh để đặt cho con hoặc các tên như: sấm (lèp), sét (kơ’nàs), ma (cà), quỷ (mu) vì họ tin rằng  những tên này sẽ mang đến tai họa, điềm dữ cho đứa trẻ trong suốt cuộc đời.

Lễ đặt tên cho con là một phong tục truyền thống độc đáo của người K’ho nói riêng và một số tộc người sống ở vùng Tây Nguyên nói chung. Đây cũng là một trong những giá trị văn hóa truyền thống cần được bảo tồn và phát huy.

ĐOÀN BÍCH NGỌ