Nghi lễ dựng cây nêu và bộ gu của người Co là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Ngày 3.8, huyện Bắc Trà My tổ chức Lễ công bố Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia đối với nghi lễ dựng cây nêu và bộ gu của người Co. Đây là những nét văn hóa có ý nghĩa đặc biệt trong đời sống tinh thần của đồng bào người Co, thường tổ chức vào các dịp lễ đâm trâu của làng. Như vậy, tính đến thời điểm này, Quảng Nam có 5 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, bao gồm: lễ hội rước Cộ bà Chợ Được, nghệ thuật hát bả trạo, vũ điệu tâng tung da dá, nghề dệt thổ cẩm Cơ Tu, cây nêu và bộ gu của dân tộc Co.

Cây nêu của người Co trong lễ hội đâm trâu. Ảnh: SONG ANH

Theo các vị già làng cao niên của người Co, cây nêu truyền thống có 3 loại, gồm: cây nêu cúng giỗ ông bà tổ tiên (ô zô); cây nêu ăn trâu lá, cúng các vị thần sông, thần suối, thần núi…(ô rát)  và cây nêu ăn trâu huê, cúng thần trời, thần đất, thần nước… (ô cờ trấu). Mỗi cây nêu hoàn thành có chiều cao trung bình 5 - 9m và đều có 3 phần: đỉnh, thân (với các gu, mâm cúng, chuỗi hạt cườm) và phần gốc có nài cột trâu. Các cây nêu cơ bản giống nhau về hoa văn, họa tiết trang trí, chỉ khác nhau phần linh vật ở đỉnh nhằm thể hiện tầm vóc và vị thế quan trọng của vị thần linh theo mục đích của lễ cúng. Sau khi hoàn tất các khâu chuẩn bị, người Co chọn giờ lành, ngày tốt, tháng tốt tổ chức cúng xin phép được dựng cây nêu. Cây nêu là thành phần quan trọng nhất trong các lễ hội của người Co, là tâm điểm cúng tế ở ngoài sân, ngoài trời.

Nếu cây nêu truyền thống được người Co xem là tâm điểm nghi thức cúng tế ở ngoài sân, ngoài trời thì bộ gu, thường làm bằng gỗ, được xem là tâm điểm của nghi thức cúng tế ở trong nhà. Người Co có 4 loại gu gỗ thường chỉ treo trong nhà, gồm: gu bla treo giữa nhà, gu mók treo ở cửa ra vào nhà, gu mók tum treo ở cửa ra vào bếp và gu tum treo ở giữa bếp. Trong đó, gu bla được trang trí cầu kỳ, công phu nhất, thường có các linh vật và muông thú. Người Co chia gu bla thành hai loại là gu trống và gu mái, tiếng Co gọi là gu pô và gu pi. Mỗi tấm, nhánh của gu đều là những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc của những nghệ nhân người Co khéo tay, mô phỏng, tái hiện cuộc sống đời thường và quan niệm của họ về các thần linh, vũ trụ, tín ngưỡng, niềm tin… Trước khi treo các bộ gu, người Co cũng thực hiện các nghi lễ tâm linh như cúng dựng cây nêu. Ngoài treo ở trong nhà, các bộ gu còn được tái hiện, treo trang trí làm điểm tọa lạc để thờ các thần linh trên cây nêu ở ngoài trời.

Cũng trong ngày 3.8, UBND huyện Bắc Trà My tổ chức hội nghị giới thiệu đề án du lịch huyện Bắc Trà My giai đoạn 2015 - 2020, định hướng đến năm 2025.

SONG ANH