Người Co dựng cây nêu đón tết

Được sự tiếp sức của chính quyền huyện, cộng đồng người Co ở xã Trà Cót (Bắc Trà My) đã phục dựng thành công cây nêu truyền thống có quy mô lớn nhất từ trước đến nay trên địa bàn huyện.

Các già làng trang hoàng cây nêu trước khi dựng.

Người Co ở Bắc Trà My có khoảng 1.200 hộ, hơn 4.200 nhân khẩu, sống chủ yếu tại 2 xã Trà Cót và Trà Nú. Năm 2012 vừa qua, huyện Bắc Trà My đã đưa các vị già làng người Co và những người am hiểu văn hóa dân tộc Co đến huyện Trà Bồng của tỉnh Quảng Ngãi - nơi được xem là cái nôi của văn hóa dân tộc Co - để tham khảo mô hình cây nêu. UBND huyện cũng tổ chức hội thảo, thống nhất các ý tưởng và phác thảo mô hình để tiến hành phục dựng. Theo già làng Đỗ Văn Bình (thôn 2A, xã Trà Cót, người trực tiếp làm và chỉ huy phục dựng), cây nêu người Co có 3 loại gồm cây nêu cúng giỗ ông bà (ô zô), cây ăn trâu lá (ô rát) cúng các vị thần sông, thần suối, thần núi… và cây ăn trâu huê (ô cờ trấu) cúng thần trời, thần đất, thần nước… Cây nêu có chiều cao từ 5 - 9m, thân được lựa chọn rất kỹ lưỡng, thường là cây chò, cao thẳng, còn sống, không bị gãy ngọn, mọc trên núi cao. Ăn trâu huê là lễ hội lớn nhất của người Co nên cây nêu cho lễ này quy mô nhất, trang trí cầu kỳ, tốn kém thời gian, vật liệu nhiều nhất.

Mỗi cây nêu đều có 5 phần chính cơ bản giống nhau về hoa văn, họa tiết trang trí, chỉ khác nhau phần linh vật ở đỉnh nhằm thể hiện tầm vóc và vị thế quan trọng của vị thần linh theo mục đích của lễ cúng. Trên đỉnh được trang trí một con chim chèo bẻo hoặc chim đại bàng lớn khắc bằng gỗ thể hiện sự yên lành, thanh cao và quyền uy của các vị thần. Linh vật chim bố trí đậu trên đỉnh của búp chuối rừng mập tròn để gợi lên sự đầy đặn, thịnh vượng của dân làng. Dưới búp chuối là các gu gỗ gắn theo các hướng khác nhau, được chạm trổ những biểu tượng thần mặt trời, mặt trăng, muông thú và treo hoặc gắn các chuỗi hạt cườm, chuỗi bông hoa làm bằng vỏ cây phỏng theo mô hình bông lúa, bông lay, bông lách... Kế đến là mâm cúng cũng làm bằng gỗ hình tròn ghép vào thân cây nêu, được trang trí những con rựa dựng đứng, xung quanh treo các chuỗi hạt cườm - đây là nơi các thần về tọa lạc dự hội. Phần dưới cùng là nài cột cổ trâu (bờ rá) được bện bằng vỏ cây, mây rừng, tre nứa rất chắc. Riêng gốc cây nêu được chừa một đoạn dài chừng 1,5m để chôn sâu trong lòng đất. Các đoạn thân cây nêu giữa các gu, mâm cúng và nài cột trâu đều được trang trí nhiều hoa văn hình các vị thần, sông suối, rừng núi, hàng rào, sản vật, muông thú… Tất cả đều được nhuộm hoặc tô màu sắc phù hợp với từng chủng loại trang trí. Qua đó người Co gửi gắm sự tôn kính đến các vị thần, đồng thời tái hiện vạn vật, đời sống sinh hoạt thường nhật của dân làng trên cây nêu.

Đồng bào Co dựng cây nêu đón xuân Quý Tỵ 2013. Ảnh: V.B

Cây nêu là thành phần quan trọng nhất trong các lễ hội của người Co và được chuẩn bị trước rất cẩn trọng, kéo dài hàng tháng trời với nhiều người có kinh nghiệm cùng tham gia. Cũng như trong tất cả lễ cúng khác, người Co có phong tục cúng hai lần. Lần đầu cúng rượu, nếp và con vật sống như heo, gà, trâu để thông báo, mời gọi ông bà, thần linh về dự. Xong nghi thức cúng này thì tiến hành dựng cây nêu; đồng thời giết thịt con vật đã cúng để nấu chín và cúng tiếp một lần nữa để ông bà, thần linh hưởng và chiêu đãi con cháu dân làng.

Già Trần Văn Hành (thôn 2A) bộc bạch: “Trước đây người Co chỉ cúng giỗ ông bà, tổ tiên, cúng các vị thần và ăn tết Cà-zim (Tết mùa). Từ khi theo Đảng, Bác Hồ, bà con được tự do, no ấm nên ăn thêm một cái tết nữa là Tết Nguyên đán để nhớ ơn Đảng, ơn Bác”. Những ngày giáp Tết Quý Tỵ, người Co ở Bắc Trà My kéo đến Trà Cót tham quan cây nêu vừa phục dựng, mở hội cồng chiêng, múa hát ăn mừng và đón mừng năm mới. “Được huyện hỗ trợ phục dựng cây nêu, dân làng mừng lắm. Các già làng còn tập hợp thanh niên cùng tham gia để vừa làm, vừa hướng dẫn, truyền đạt. Nhờ đó mà bây giờ lớp trẻ ở Trà Cót đều có thể tự tin đứng ra làm được cây nêu khi dân làng có lễ hội” - ông Huỳnh Tấn Bường, Bí thư Đảng ủy xã Trà Cót phấn khởi nói.

Theo bà Huỳnh Thị Thùy Dung - Phó Chủ tịch UBND huyện Bắc Trà My, huyện hỗ trợ tiếp sức chỉ là một phần nhỏ, nhưng bà con đã rất nỗ lực góp sức, kinh nghiệm và phục dựng cây nêu thành công vượt cả sự mong đợi của huyện. Đây cũng là bước chuẩn bị cần thiết để huyện phục dựng cây nêu của người Co trưng bày tại quảng trường văn hóa ở trung tâm huyện sẽ được xây dựng trong thời gian tới. Bà Dung còn cho biết thêm, huyện Bắc Trà My cũng đã có kế hoạch hỗ trợ để người Co ở Trà Cót mua trâu lớn và chuẩn bị thêm một số lương thực, thực phẩm mở hội ăn trâu huê mừng xuân mới Quý Tỵ và mừng sự kiện phục dựng thành công mô hình cây nêu.

NGUYỄN VĂN BÌNH