Nguyên tiêu - đốt một nụ trầm

Ngày rằm lớn

Trong dân gian, số đông người theo phong tục thờ cúng ông bà thì rằm tháng Giêng trước hết được hiểu một cách đơn giản là ngày rằm lớn. Tùy theo tín ngưỡng và ngành nghề, có gia đình lễ bái chư Phật, có gia đình cúng thổ công, thần tài hoặc cúng âm hồn...

Nhưng, hầu như nhà nào cũng cúng gia tiên, để bày tỏ lòng hiếu kính với ông bà, cha mẹ, tạ ơn trên đã phù hộ cho con cháu an lành, làm ăn khá giả.

Còn theo các nhà thuật số, ngày rằm tháng Giêng còn là ngày vía Thiên quan. Do vậy, tuy không phải là lễ quan trọng của Phật giáo so với rằm tháng Tư (Phật đản) và rằm tháng Bảy (Vu lan) nhưng trùng hợp với lễ Thượng nguyên và Tết Nguyên tiêu trong dân gian. Đồng thời ngày này là rằm đầu tiên của năm mới - thời điểm thích hợp nhất để cầu nguyện an lành cho cả năm, nên thu hút sự tham gia đông đảo của giới phật tử và dân chúng.

Trong khi theo Nho học, rằm tháng Giêng là Tết Trạng nguyên. Nhân dịp trăng sáng đầu năm, nhà vua cho mở đại tiệc tại vườn thượng uyển, triệu các vị trạng nguyên đến dự hội, ngắm cảnh xem hoa làm thơ xướng họa, ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên và ân đức nhà vua đã đem lại thái bình thịnh trị.

Dần dần những buổi họp mặt tương tự vào đêm rằm tháng Giêng được các văn nhân thi sĩ tổ chức. Không chỉ trong vườn thượng uyển với nghi lễ vua tôi mà ở nhiều nơi, việc xem hoa ngắm cảnh dưới trăng thoải mái hơn, những vần thơ xướng họa, đối đáp phong phú và sinh động hơn. Tết Nguyên tiêu hình thành, là một sinh hoạt tao đàn trang nhã.

Lễ phẩm, hương trầm

Đã là lễ tết, cúng bái thì đương nhiên có mâm cỗ để khi bái tất trong gia đình quây quần bên nhau hoặc mời thêm bà con chòm xóm. Số gia đình theo đạo Phật thì cúng chay và ăn chay.

Lễ vật dâng cúng thường dùng rau quả, trầu cau, chè xôi, các món đậu, canh xào... Ở các chùa thôn quê, làng quê, cỗ bàn chỉ dùng tương chao, hoa quả nấu với đậu khuôn, đậu phụng, dầu phụng, không thêm nhiều hương liệu.

Chính những bữa ăn nguyên chất chay này với cây nhà lá vườn là những bữa ăn bổ dưỡng mà không độc hại. Người ta cũng tránh chế biến thức ăn chay thay hình dạng tôm kho, thịt nướng, cho rằng làm như thế là cái tâm vẫn còn vọng tục, vẫn còn hướng về mặn, khó coi.

Làm thức ăn chay khó hơn thức ăn mặn. Tương ngon dùng gạo, nếp, đậu nành ủ mốc, phải vừa đủ mẳn, có vị ngọt, không chua, không hôi. Món chao và đậu dầm cũng phải khéo tay mới không có mùi khó chịu. Ở miền Trung nói chung, Quảng Nam nói riêng, nhiều người không theo đạo Phật thì ngày rằm cúng chè xôi và cúng mặn.

Gọi là xôi nhưng thực chất là cơm nếp. Chè nếp và đậu đen nấu với đường đen, có nêm chút muối. Phải chăng khi thưởng thức hương vị ngọt bùi, người ta vẫn cần thêm một chút mặn? Chè nấu thật “tới nước đường” thì để đến ngày sau không bị thiu. Ngày xưa, những chén chè đặt trên trang hàng tuần mới lấy xuống, trên mặt đóng một lớp mốc, gạt lớp mốc ấy đi, phần dưới vẫn ăn được. Trước đây, người đời hay dùng hai màu đỏ và đen.

Câu đối tết cũng viết bằng mực Tàu (màu đen) trên giấy đỏ. Màu đỏ tượng trưng cho sự tốt đẹp vui vẻ, màu đen là màu định hình cuối cùng, không pha chế được nữa. Dĩa xôi nếp quạ, chén chè đậu đen cũng là hai màu ấy. Nếp nấu với đường đen ngả ra màu hơi đỏ, trong chén chè điểm xuyết những hạt đậu màu đen...

Và tất nhiên, lễ phẩm cúng kính không thể thiếu hương trầm. Mùi hương tỏa ra, kết nối tâm linh giữa người sống và các cõi Phật, thánh, thần, kết nối ông bà, tổ tiên. Làn khói mỏng của trầm hương như một đường dẫn để ngày rằm tháng Giêng trở nên huyền nhiệm.
Đêm rằm, ánh trăng tỏa chiếu. Dưới hiên nhà, trên bàn thờ Phật, tổ tiên, mỗi người dân cũng sắp đặt lễ phẩm cúng dường. Một sự tri ân, một lời nguyện cầu.

Với người dân Việt, quan niệm “có thờ có thiêng, có kiêng có lành” - một cách điều chỉnh bản thân đừng thái quá. Biết sợ Phật trời, thánh thần, để làm gì cũng cân nhắc, vì nghĩ có người đang nhìn mình.

Nén hương trầm tỏa ra, Nguyên tiêu an bình và lòng người cũng tịnh thanh. Những lọn khói bay lên cùng lời khấn nguyện, nuôi dưỡng tâm mình xanh thêm niềm hướng thiện...