"Nổi trôi" cát sỏi lòng sông

Chiều 6.5, UBND tỉnh tổ chức cuộc họp khẩn bàn biện pháp siết chặt công tác quản lý nguồn nguyên vật liệu cát sỏi phục vụ các công trình xây dựng trọng điểm trên địa bàn tỉnh.

Vượt tầm kiểm soát

Năm 2015, hàng loạt công trình trọng điểm tiếp tục thi công qua địa bàn tỉnh nên nhu cầu về nguồn nguyên vật liệu cát sỏi phục vụ cho xây dưng rất lớn. “Lợi nhuận khủng” từ khai thác cát sỏi lòng sông khiến nhiều người đã đổ về “rút ruột” lòng sông Vu Gia - Thu Bồn, gây thất thoát tài nguyên, ô nhiễm môi trường, vượt tầm kiểm soát của chính quyền địa phương. Điều lo ngại hơn, một số địa phương thả lỏng công tác quản lý nhà nước, chưa quyết liệt vào cuộc truy quét “sa tặc”; thậm chí cấp phép không đúng thẩm quyền, vận dụng sai chủ trương, chính sách. Sông Thu Bồn chảy qua huyện Duy Xuyên và khu vực giáp ranh với thị xã Điện Bàn đang “dậy sóng” bởi sa tặc ngày đêm đục khoét làm chuyển đổi dòng chảy, bồi lấp cửa sông. Tại cầu Câu Lâu bắc qua sông Thu Bồn, nơi giáp ranh giữa huyện Duy Xuyên và Điện Bàn, lợi dụng dịp lễ 30.4 và 1.5 vừa qua, mỗi ngày có hàng trăm lượt xe tải vận chuyển cát đi bán cho các công trình.

Lực lượng chức năng xử phạt phương tiện chở cát lậu tại bờ sông Thu Bồn.Ảnh: TRẦN HỮU

Theo Sở Tài nguyên - môi trường, hiện nay, dự án đường cao tốc qua địa bàn tỉnh đang xây dựng cần 14 triệu mét khối cát. Chưa kể hơn 90% nguồn vật liệu cát, sỏi cung ứng cho ngành xây dựng TP.Đà Nẵng đều lấy từ sông Vu Gia, Thu Bồn… Nhiều năm qua, các địa phương trong tỉnh hầu như không kiểm soát được tình trạng khai thác cát trái phép trên sông. Đại diện ngành thanh tra giao thông đường thủy nội địa thừa nhận: “Hầu hết phương tiện tham gia chở cát trên sông Thu Bồn đều ít nhất một lần bị xử phạt hành chính. Họ chấp nhận phạt để tiếp tục hành nghề. Trong khi đó, lực lượng chức năng dù biết họ tái phạm nhiều lần nhưng theo quy định của pháp luật không thể tịch thu phương tiện được”. Theo tìm hiểu của chúng tôi, do nguồn vật liệu xây dựng thông thường bán trôi nổi trên thị trường có giá rẻ hơn nên một số công trình sẵn sàng tiêu thụ, “tiếp tay” cho sa tặc mà không cần biết chất lượng đầu vào như thế nào. Phần lớn phương tiện ghe thuyền khai thác cát ở sông Vu Gia - Thu Bồn đều bán lại cho các bến bãi, công trình đang thi công.

Tình trạng khai thác cát lòng sông hiện nay rất nghiêm trọng, kể cả các doanh nghiệp đã cấp phép mỏ cụ thể vẫn sử dụng phương tiện trái phép để khai thác. Ông Nguyễn Công Dũng - Chủ tịch UBND huyện Duy Xuyên cho biết, địa phương đã quy hoạch 10 mỏ khoáng sản cát sỏi, trong đó UBND tỉnh đã cấp 5 mỏ. Hiện khu vực Cầu Chìm thuộc xã Duy Trung và thị trấn Nam Phước, Công ty 569 đang nạo vét cát, 2 mỏ đất tại xã Duy Trinh đang khai thác phục vụ nguyên vật liệu thông thường cho dự án đường cao tốc. Tuy nhiên, tình hình rất căng thẳng do nhu cầu nguồn nguyên vật liệu cát rất lớn và việc khai thác trái phép đem lại nguồn lợi kinh tế không nhỏ. Điều này khiến nhiều người bất chấp việc vi phạm pháp luật, gây khó khăn cho công tác quản lý.

Bến bãi cát mở trái phép ở Duy Xuyên.

Những lỗ hổng

Ngành tài nguyên - môi trường cho rằng, không thể dẹp triệt để nạn khai thác cát sỏi trái phép, do đối tượng lợi dụng địa bàn giáp ranh để hoạt động. Ông Nguyễn Thế Hởi, Trưởng phòng Tài nguyên - môi trường huyện Duy Xuyên cho biết thêm, lúc kiểm tra, toàn bộ phương tiện khai thác cát trên sông đều không đăng kiểm, đăng ký kinh doanh. Đây là lỗ hổng lớn trong quản lý đường sông. Nếu không có lực lượng truy quét chuyên nghiệp thì lòng sông khó yên ổn với sa tặc. Cuối năm 2014, lực lượng chức năng của huyện Duy Xuyên truy bắt được 7 ghe thuyền vận chuyển cát không rõ nguồn gốc của một doanh nghiệp tại TP.Hội An. Trong khi ngành chức năng đưa 2 ghe về neo đậu tại xã Duy Phước (Duy Xuyên) để lập hồ sơ xử lý, thì bất ngờ hàng chục đối tượng đến khu vực tạm giữ cướp lại ghe vi phạm. Hiện tổ chốt chặn khoáng sản liên ngành của địa phương đã túc trực 24/24 giờ tại lòng sông Thu Bồn, đoạn qua xã Duy Phước để ngăn chặn nạn khai thác cát trái phép.

Trong khi đó, chính quyền thị xã Điện Bàn cũng chỉ ra kẽ hở trong quản lý đường thủy nội địa là nguyên nhân khiến sa tặc lộng hành. Thực tế, hầu hết phương tiện ghe thuyền đều không đăng ký, đăng kiểm; công tác kiểm tra, thanh tra trên đường sông lỏng lẻo. Địa phương này kiến nghị, giải pháp hữu hiệu là phải kiểm soát “đầu vào” nguồn nguyên vật liệu có hợp pháp hay không; giám sát việc sử dụng cát của các nhà thầu xây dựng. Đại diện Sở Giao thông vận tải thừa nhận, hầu hết phương tiện tham gia chở cát lậu đều không đăng ký, đăng kiểm. Thiết kế của các phương tiện khai thác cát không nằm trong tiêu chuẩn quy định nào nên không thể đăng kiểm được. Muốn tịch thu phương tiện phải có lực lượng liên ngành, nhiều vụ thanh tra không có công cụ hỗ trợ nên không thể xử lý tịch thu phương tiện.

Rõ ràng, trách nhiệm quản lý tài nguyên cát sỏi còn nhiều khoảng trống, mỗi ngành mỗi địa phương xử lý một kiểu, đổ trách nhiệm qua lại, thiếu lực lượng chỉ huy. Theo Chủ tịch UBND tỉnh Đinh Văn Thu, vật liệu xây dựng thông thường hiện có nhu cầu rất lớn, nhưng quan điểm nhất quán phải cấp phép theo quy hoạch. Chủ tịch UBND tỉnh yêu cầu Sở Tài nguyên - môi trường cân nhắc dự báo về nhu cầu thực tế, đánh giá trữ lượng chính xác để rà soát, cấp phép đúng quy hoạch. Với các dự án đường cao tốc, công trình trọng điểm, cần rút ngắn thời gian về mặt thủ tục, cấp mỏ cho nhà thầu chính xây dựng đường cao tốc, nhưng phải kiểm tra, giám sát chặt chẽ.

TRẦN HỮU