"Ông đồ" của thơ Bùi Giáng

Là người có họ hàng với Bùi Giáng, nhưng so với bạn bè trang lứa thời ấy, ông thừa nhận mình biết đến người em họ với “tư cách” là nhà thơ, mà là nhà thơ nổi tiếng, rất trễ. Rồi chính những người bạn ấy, đưa ông đến cõi thơ của “trung niên thi sĩ”, để rồi mê đắm đến giờ.

Bùi Hiến phiêu trong Đêm thơ Bùi Giáng. Ảnh: XUÂN THỌ

Ông là nhà thư pháp Bùi Hiến, được giới văn nghệ sĩ chốn Sài thành mến gọi là “ông đồ” của thơ Bùi Giáng.

Bỏ ảnh, chơi chữ

Đâu đó ý niệm trong thơ Bùi Giáng xoay quanh chữ “duyên”. Hôm gặp ông lần đầu ở Sài Gòn, cũng là duyên. Bữa đó, đầu tháng 12.2018, Lythi Aucotion mở đầu chuỗi Salo Văn học bằng đêm thơ Bùi Giáng. Trời tầm quãng chiều vào tối, nhà báo Lý Đợi gọi đón giùm “nhà thư pháp Bùi Hiến”, rồi miêu tả ông tóc dài thế này, dáng nghệ sĩ thế kia… Đúng là ông dáng nghệ sĩ thật, với mái tóc dài hơi trắng, ánh mắt trầm tư, vai mang chiếc đàn guitar, đi cùng là nhà thơ Tuấn Cưu - người có khá nhiều nghiên cứu về thơ và cuộc đời Bùi Giáng. “Xét về vai vế dòng họ gia đình, mình là anh chú bác của Bùi Giáng” - Bùi Hiến mở đầu. Ông sinh năm 1957, ở Duy Trinh, huyện Duy Xuyên. Nhưng cũng như người em họ tài hoa của mình, đời ông lang bạt mãi và có thể gọi là lấy đất Sài Gòn làm chốn dừng chân.

Hồi còn nhỏ, ông được ba má đưa vào Sài Gòn. Cho đến gần tết năm 1993, ông làm chuyến ngược quê và ở mãi đến trung thu năm đó, mới trở về Sài Gòn. Trên tay ông khi ấy là chiếc máy ảnh, ông chụp để gửi cộng tác cho một số báo, cũng là cách để ông kiếm “lộ phí” cho chuyến lãng du của mình. Về quê, ông được bạn bè gợi ý, nên làm triển lãm ảnh “Quảng Nam yêu thương - phong cảnh và con người”. “Ban đầu, triển lãm làm ở Duy Xuyên. Xong, thì mang ra Đà Nẵng triển lãm tiếp trước khi mang vào Hội An” - ông nhớ lại. “Triển lãm lần ấy thắng hay thua?” - tôi hỏi. Ông cười: “Thua là cái chắc. Có bán mua gì được đâu. Mình làm vì mê thôi. Bây giờ, mấy chục năm trôi qua, còn nhớ mấy đêm triển lãm phải nằm ngủ ở bờ biển Đà Nẵng đây nè”.

“Nhưng mà thắng thua kiểu đó cũng khó phân định lắm, mà tôi nghĩ là duyên đúng hơn” - ông níu tôi lại bằng câu ấy. Hóa ra, khi ông triển lãm ảnh ở Đà Nẵng, thấy người ta viết thư pháp. Rồi khi vào làm triển lãm ở Hội An, lại thấy người ta viết thư pháp nữa. Nhưng quan trọng hơn, những điều đấy đến với ông “rất lạ”. Và từ cái lạ ấy, ông lần mò từng bước chân vào địa hạt thư pháp để rồi nhận ra rằng, đây mới là thứ hợp với mình chứ không phải là ảnh iếc như trước kia! Từ đó, ông bỏ hẳn ảnh, chuyển qua chơi chữ và vẽ tranh thủy mặc.

Phiêu với thơ Bùi Giáng

Trở lại với đêm thơ Bùi Giáng hôm ấy, nhà thơ Tuấn Cưu sẻ chia những câu chuyện về thơ, về cuộc đời Bùi Giáng. Thì Bùi Hiến, bằng ngón nghề guitar điêu luyện và giọng trầm ấm của mình, đã đưa cả khán phòng phiêu từ cung bậc này, chạm đến cảm xúc khác qua những ngân nga thơ Bùi Giáng, nhất là bài “Người đi đâu”: “Bàn chân bước người đi về một thuở/ Lá phân vân bờ bến cát sương rung/ Trời khuya khoắt phiêu du trăng bỡ ngỡ/ Người đi đâu sông nước lạnh vô cùng…”.

Khi tôi hỏi, rằng ông ngâm thơ hay hát thơ Bùi Giáng? Bùi Hiến bảo rằng ngâm cũng được mà hát cũng xong. Chỉ biết rằng, khi ông ngồi ôm đàn và cất lên những ngôn từ trong thơ Bùi Giáng, thì để mặc cảm xúc bay đi. Và trong từng thớ cảm xúc đang thăng hoa ấy, khái niệm “hát” và “ngâm” với ông không còn quan trọng nữa. Mà chỉ duy một điều ông nghĩ tới: đọng lại gì trong tâm hồn người yêu thơ Bùi Giáng sau khi nghe ông xướng ca! “Với lại, thơ Bùi Giáng được phổ nhạc, nên có chỗ mình gọi là “hát” cũng không sao” - ông bày tỏ.

Bùi Hiến viết thư pháp. Ảnh: XUÂN THỌ

Bùi Hiến bảo rằng mình biết chơi đàn và ngâm thơ từ rất sớm, sớm hơn nhiều so với thư pháp. Nhưng để gọi là cảm được, để ngâm thơ Bùi Giáng chạm đến cảm xúc trái tim người nghe, thì phải sau khi ông bắt gặp triết lý nhà Phật. “Bởi thơ Bùi Giáng rất có tính thiền” - ông nói. Chỉ cần biết đánh đàn và có chất giọng tốt, là đã ngâm được thơ. Nhưng muốn ngâm thơ hay, mà dấy lên được cái hồn cốt của thơ, thì phải là người am hiểu thơ đó. Và Bùi Hiến, đã chạm được cảm xúc trong thơ Bùi Giáng bằng hành trình như vậy. Để rồi từ khi Bùi Giáng mất vào năm 1998, thì hằng năm, vào ngày giỗ Bùi Giáng, hay các đêm thơ nhạc Bùi Giáng, người ta hay thấy xuất hiện Bùi Hiến với mái tóc dài ôm chiếc guitar và phiêu trong cõi thơ Bùi Giáng, rất bồng bềnh!

“Người qua tôi cũng đi qua”

Sau cuộc triển lãm ảnh ở Hội An năm 1993, từ tò mò, ông tìm thấy đam mê qua từng nét vẽ thư pháp. Nhưng không có điều kiện, ông phải tự mày mò học viết. Rồi khi vào lại Sài Gòn, ông đến mấy xưởng dệt của người Quảng ở khu Bảy Hiền, để xin vải giấy (một loại vải gần giống với giấy viết thư pháp - PV) ở các trụ khung cửi để về tập viết. Ông tập riết đâu chừng được 5 năm, đến năm 1998, thấy “tay nghề” ổn bèn ra đường phố Sài Gòn để viết chữ bán. “Ban đầu họ thấy lạ, nên dừng lại mua. Sau, bị mấy bà bán cà phê… đuổi vì ngáng chỗ, nên mình chạy qua chỗ khác ngồi vẽ” - ông nhớ lại. “Hồi đó ông hay viết chữ gì?” - tôi hỏi. Ông trả lời: “Chỉ loanh quanh mấy chữ “tâm”, “nhã”, “đức” mà thôi”. Tôi tiếp: “Khi ấy ông viết thơ Bùi Giáng chưa?”. “Rồi. Viết rồi chứ” - ông đáp lời rất nhanh, rồi thêm vào: “Nhưng thú thật, khi ấy mình chưa hiểu, chưa ngộ, chưa chạm được lớp sâu của thơ Bùi Giáng, nên mình viết thơ Bùi Giáng không “đã” lắm”.

Và, cùng với ngâm thơ, thì ngón nghề thư pháp của ông trở nên nổi tiếng hơn khi ông “lĩnh hội” được những ý niệm trong thơ Bùi Giáng. Vì lẽ đó, suốt trong nhiều năm liền, ông được các trường đại học mời làm triển lãm thư pháp thơ Bùi Giáng. Còn việc ngồi viết chữ ở ngoài đường, ông bảo mình bỏ hẳn từ năm 2007 đến giờ. “Vì sao?” - tôi hỏi. “Nhiều lý do lắm. Nhưng quan trọng nhất, là dần dà cuộc chơi đó không còn vui nữa” - câu trả lời của ông chìm trong làn khói thuốc trắng đục. Cuộc chơi không còn vui mà ông nói, là cuộc chơi xin - cho chữ. Ông kể, trước đó, người đến xin chữ rất am hiểu về chữ nghĩa thơ ca. Nên bày biện thêm ấm trà, ly tách. Họ vừa uống trà, vừa đàm đạo chuyện chữ nghĩa. “Viết chữ mà được đàm đạo như thế mới đã” - ông nhiều lần nhấn mạnh. Rồi sau này, người đến xin chữ, chính xác hơn là mua chữ, không có được tinh thần ấy, ông buồn lòng, mang bút nghiên về xếp nơi gác nhà.

“Nhưng không phải là mình bỏ hẳn viết thư pháp” - ông như phân trần. Mà giờ ông chỉ viết tặng bạn bè, hoặc những người mến mộ tìm đến, hay trong các chương trình thơ nhạc Bùi Giáng. Tôi hỏi ông thích nhất câu nào trong thơ Bùi Giáng, ông bảo nhiều, rất nhiều, nhưng trên hết vẫn là câu “người qua tôi cũng đi qua/ người dừng tôi cũng qua loa tạm dừng”. Và trong dịp tôi đến chơi nhà, ông bày biện bút nghiên viết tặng tôi câu đấy. Tôi hiểu, đó không phải sự ngẫu nhiên, mà ít gì đã phải trải qua cuộc chiêm nghiệm mà cả cuộc đời ông đã đi qua, rồi ngâm nga Bùi Giáng: “Xin chào nhau giữa con đường/ Mùa xuân phía trước miên trường phía sau/ Tóc xanh dù có phai màu/ Thì cây xanh vẫn cùng nhau hẹn rằng…”.

XUÂN THỌ