Phát triển đô thị di sản

Quy hoạch kiến trúc và phát triển bền vững tại các đô thị di sản cũng như việc quản lý di sản và sự tham gia của cộng đồng địa phương vào công cuộc này như thế nào? Những vấn đề này được chọn để tìm giải pháp tại hội thảo quốc tế tổ chức hôm qua 14.6 tại Hội An với chủ đề “Bảo tồn và phát huy giá trị các đô thị di sản”.

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: THÀNH CÔNG

Thách thức từ đô thị hóa

Nhìn nhận những áp lực từ quá trình tăng trưởng lên các đô thị di sản, trong đó Hội An được coi như đại diện điển hình cho chính những thách thức này, bà Susan Vize - Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam nói: “Khu di sản, bao gồm các kết cấu xây dựng chính và thành tố phi vật thể có liên quan, đã trở thành nguồn lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là ngành du lịch. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng kinh tế và đô thị hóa nhanh chóng đã tạo ra áp lực phát triển cho các nguồn lực cốt lõi này, cũng như đặt ra nhiều câu hỏi về phát triển bền vững”. Theo bà Susan, việc quy hoạch và phát triển không gian xung quanh các khu vực di sản vật thể và thiên nhiên của địa phương cũng là một vấn đề rất lớn đối với chính quyền. Sự phát triển du lịch với nhiều loại hình sản phẩm và dịch vụ đa dạng đã góp phần cải thiện nguồn sinh kế và thu nhập cho người dân, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp địa phương. Nhưng kèm theo đó là hình thành các khu dân cư mới, kéo theo chuyện vệ sinh môi trường, giao thông, an ninh… Bà Susan cho rằng, việc hình thành các vành đai bảo vệ và không gian công cộng xung quanh di sản là điều cần thiết nhưng không dễ thực hiện trong bối cảnh các di sản nằm trong khu vực đô thị, nơi mà giá trị đất đai được gia tăng nhanh chóng và quỹ đất hạn chế. Các đô thị di sản, đặc biệt là thành phố dọc bờ biển như Hội An đang phải đối mặt với những ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và thảm họa thiên nhiên. Đây thực sự là thách thức lớn đối với cách thức bảo tồn truyền thống và đòi hỏi những nỗ lực hơn nữa với tầm nhìn dài hạn mang tính chiến lược.

Với tư cách chủ nhà, Chủ tịch UBND tỉnh Đinh Văn Thu cho rằng, trong những năm qua, nhờ sự quan tâm hỗ trợ của các bộ, ban ngành trung ương, các tổ chức quốc tế, sự đồng thuận của nhân dân và bằng nhiều cơ chế, chính sách, giải pháp quản lý phù hợp, công tác bảo tồn, phát huy giá trị Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An đã đạt được những thành quả tốt đẹp. Hội An liên tục được UNESCO ghi nhận là một trong những nơi thực hiện tốt công tác bảo tồn các giá trị di sản văn hóa ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, Hội An vẫn đang đứng trước những nguy cơ, thách thức mới, đó là ảnh hưởng do biến đổi khí hậu và hiện tượng nước biển dâng, dẫn đến xói lở bờ biển hay tình trạng bồi cạn, ngập úng. Ngoài ra, Hội An còn đứng trước nguy cơ cháy nổ do hoạt động quá tải bởi các dịch vụ của con người trong khu phố cổ; những áp lực của vấn đề dân số, thành phần dân cư và tác động mặt trái của tốc độ đô thị hóa, phát triển du lịch lên tính toàn vẹn, tính chân xác của di sản văn hóa, cảnh quan môi trường sống, cảnh quan di tích…

Nỗ lực bảo tồn

Ở một góc độ khác, ngoài những áp lực từ quá trình đô thị hóa, việc phát triển thiếu sự công bằng ở các không gian, tốc độ tăng trưởng kinh tế không kiểm soát và những vấn đề trong đời sống cộng đồng gây nên những khó khăn cho việc bảo vệ những giá trị đích thực. “Các thành phố đều gặp phải vấn đề này. Bảo tồn văn hóa trong công cuộc đô thị hóa là một thách thức lớn. Một mức độ nhanh chưa từng có về quá trình đô thị hóa tạo áp lực lớn về năng lượng, giao thông, môi trường và cuộc chiến với năng lượng phát triển bền vững sẽ xảy ra” - ông Phạm Vinh Quang, Tổng Thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO tại Việt Nam chia sẻ. Thông qua hội thảo, các đô thị di sản được tiếp sức và sẽ mang lại những cơ hội mới trong công cuộc bảo tồn di sản thích ứng với quá trình đô thị hóa. “Đô thị hóa bền vững là chương trình phát triển trọng tâm của bất cứ quốc gia nào. Chiến lược tăng trưởng xanh và tăng trưởng bền vững sẽ là mục tiêu của tương lai. Các đô thị cần sự chuẩn bị để nâng cấp các sản phẩm hiện có để có thể bảo tồn những giá trị của mình” - ông Quang nói.

Hội thảo với các nhóm vấn đề từ phát triển bền vững ở các đô thị, nỗ lực đưa cộng đồng vào công cuộc bảo tồn di sản đều được mang ra thảo luận, bàn bạc và đi đến thống nhất về một đường đi mới của các đô thị di sản. Trong đó huy động sự tham gia của cộng đồng cùng với những nỗ lực của địa phương là điều được nhiều đại biểu tán đồng. Các đại biểu thống nhất với những phương hướng xây dựng đô thị gắn kết mục tiêu bảo tồn với công bằng xã hội và mức sống của người địa phương. Hội thảo cũng đã đi đến thống nhất để đưa ra “Tuyên bố Hội An về bảo tồn và phát huy giá trị di sản đô thị” với 10 nguyên tắc và khuyến nghị nhằm đi đến mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hiệp quốc: “Làm cho các thành phố và các khu định cư trở nên toàn diện, an toàn, linh hoạt và bền vững”.

LÊ QUÂN - THÀNH CÔNG