“Phút cuối cùng tay vẫn ở trong tay...”

Được sinh ra trong chiếc nôi nghệ thuật, cha là nhà thơ, nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, chú ruột là nhà thơ Lưu Trùng Dương, từ tuổi hoa niên sách vở đến trường, Lưu Quang Vũ đã hít thở trong bầu không khí tràn trề chất men nghệ thuật. Đấy là chưa nói đến những tình yêu, những hạnh phúc và dang dở... tất cả đã vẽ nên một biểu đồ thời gian trong toàn bộ cuộc đời hoạt động nghệ thuật của Lưu Quang Vũ.

Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh 1973. Ảnh tư liệu

Nếu như mỗi thi sĩ đích thực là một độc đáo được sinh ra để thể hiện hết những ưu tư về định mệnh của mình, thì Lưu Quang Vũ chính là hiện thân của sự độc đáo đó. Ngay từ thuở mới lên năm, lên sáu, thân phụ của anh - nhà thơ Lưu Quang Thuận đã sớm phát hiện ra tâm hồn đa cảm, tài hoa nơi đứa con trai đầu lòng của mình, và ông “đã tin chắc rằng sau này lớn lên con trai của mình sẽ trở thành thi sĩ” (Lưu Quang Vũ - Thơ và đời. NXB Văn hóa. 1997). Dự báo này đã được khẳng định khi thơ Lưu Quang Vũ bắt đầu xuất hiện trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội và một số các tờ báo khác, và tiếp theo là tập thơ “Hương cây - Bếp lửa” (in chung với Bằng Việt - 1968). Kể từ những bài thơ đầu tiên xuất hiện trên văn đàn, thơ Lưu Quang Vũ đã được nhà phê bình Hoài Thanh và nhà thơ Chế Lan Viên hết lòng ngợi khen. Nhất là, sau khi tập thơ “Hương cây - Bếp lửa” ra đời, từ đó “đi đâu cũng thấy nói đến thơ Lưu Quang Vũ. Người ta sẵn sàng làm mọi việc để tỏ lòng ưu ái với một tài năng trẻ” (Vương Trí Nhàn “Cánh bướm và đóa hướng dương”. NXB Hải Phòng 1999).

Cuộc đời quanh ta ngày ngày luôn chứng minh những điều thường nghiệm là chẳng mấy ai thích thú làm cái công việc: chống lại chính mình. Đã thế lại còn những lời tụng xưng mơn trớn tâng bốc ngụy tín trong chiếc áo hoa gấm văn chương nữa, lại càng chẳng mấy ai không thích choàng mặc lên mình. Chỉ mỗi Lưu Quang Vũ - mỗi thi sĩ, cái con người chon von chót vót niềm cô đơn đến tột cùng ấy “Tôi là đứa con cô đơn ngay khi ngồi cạnh mẹ” (Mấy đoạn thơ 1971), chính anh mới là nhà thơ đã tạo dựng, đã làm nên cái ốc đảo của riêng mình: “Tôi viết những bài thơ chống lại chính tôi. Chống lại bóng đen trì trệ của đời... Thơ sinh sự với cuộc đời không cho ai dừng bước cả” (Nói với mình và các bạn, 1970). Đành rằng không phải sự xáo động nội tại, sự dằn vặt, quẫy cựa và nỗi cô đơn ghê gớm nhất, tất cả hệ lụy đó mới là thi liệu trong thế giới thơ Lưu Quang Vũ, nhưng có thể nói, nguồn mạch ấy bao lần cháy lên thành lửa trong thơ anh. Một thứ lửa mang ý niệm đột biến của sự sống, của vĩnh hằng “Sự sống là lửa. Thiêu hủy và sinh nở. Bình minh là lửa. Mở ngày mới và xé toang ngày cũ. Cho ta làm ngọn lửa” (Mấy đoạn thơ về lửa, 1971).

Từng bao nhiêu năm rồi, kể từ ngày thi sĩ Lưu Quang Vũ qua đời (29.8.1988 ), tưởng nhớ anh là tưởng nhớ đến cái ngọn lửa hiếm hoi ấy mà ngưỡng vọng, mà nghe từ sâu lắng “Những chân xưa chờ lúc vắng trở về” (Giấc mộng đêm). Cũng như những nhà thơ đồng thời với anh, những tháng năm đất nước chiến tranh triền miên, trái tim thi sĩ của Lưu Quang Vũ cũng bật lên những cảm xúc, những thanh âm chung “Tiếng đất nước cất lên cùng sóng vỗ. Nghe quen rồi mà cứ rưng rưng” (1968). Nhưng tài năng, dường như bao giờ cũng là kẻ tiên phong, khởi xướng, dự báo và dấn thân. Tương quan này càng được thể hiện rất rõ về sau trong nghệ thuật sân khấu, đã làm lấp lánh tên tuổi Lưu Quang Vũ - tác giả hàng đầu trên khắp các sân khấu trong Nam ngoài Bắc lúc bấy giờ, nhất là những năm gần cuối cuộc đời, thời gian mà tài năng Lưu Quang Vũ phát lộ rực rỡ nhất. Những năm tháng ấy, dường như đến bất cứ nơi đâu cũng thường nghe người ta nói đến kịch Lưu Quang Vũ. Các vở diễn: Ông không phải là bố tôi, Hồn Trương Ba da hàng thịt... đã được công diễn nhiều nơi, có sân khấu chỉ diễn mỗi vở kịch của anh trong suốt nhiều ngày đêm mà khán giả vẫn đến đầy ắp trong nhà hát. Đúng vào cái thời điểm tên tuổi Lưu Quang Vũ đẹp lung linh trong tình yêu của hàng triệu trái tim khán giả, thì anh đột ngột qua đời. Nhưng, nói như nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn và tất cả những ai yêu mến anh: “Lưu Quang Vũ sống mãi tuổi bốn mươi!”.

Bao nhiêu năm rồi, kể từ ngày thi sĩ Lưu Quang Vũ đi xa. Cũng cái ngày định mệnh ấy, thi sĩ Xuân Quỳnh - vợ anh (và cả cháu Lưu Quỳnh Thơ, con trai của anh chị nữa), tất cả lặng lẽ đi về cõi vĩnh hằng trong sự tiếc thương của mọi người. Xuân Quỳnh là cái bến bờ neo đậu cuối cùng của Lưu Quang Vũ, qua những lỡ làng và truân chuyên của cả hai số phận, đến hồi họ tìm kiếm được nhau. Có một tiên cảm nào không, hay đấy chỉ là một nguyện ước mà Xuân Quỳnh viết: “Chỉ có thuyền mới hiểu/ biển mênh mông nhường nào/Chỉ có biển mới biết/ thuyền đi đâu về đâu”. Và còn hơn thế nữa “Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”. Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh đã không bước qua khỏi ngưỡng cửa định mệnh, anh chị lại tiếp tục đi bên nhau, vĩnh viễn bên nhau một tình yêu bất tử như bài thơ Lưu Quang Vũ đã viết, sẽ khó mà giải thích đấy là huyền nhiệm hay là một linh cảm: “Phút cuối cùng tay vẫn ở trong tay.../ Đã đi qua cùng tận của con đường/ Sau vô biên dẫu chỉ có vô biên/ Buồm đã tới và lúa đồng đã gặt”.

 NGUYỄN NHÃ TIÊN