Sinh kế ở đảo

Nhọc nhằn hạt lúa trên đảo

Vào mùa lúa chín, mỗi khi đặt chân lên đảo chúng tôi đều kéo nhau lên Eo Gió để nhìn về thung lũng lúa nước đẹp mê hoặc đã hình thành ở đó mấy trăm năm qua. Ở đây không có hồ thủy lợi hay kênh rạch để canh tác loại cây lương thực này mà chủ yếu dùng nước dẫn từ bốn khe suối trong các ngọn núi thấp bao bọc quanh năm nước chảy rì rầm.

Ông Thảnh, một người dân ở thôn Bãi Làng bộc bạch, trước kia cây lúa nước trồng rải rác trên đảo nhưng hiện nay thu hẹp lại, với diện tích chủ yếu ở đây chừng hơn 10 sào. Dù diện tích nhỏ, năng suất không cao nhưng cấy cày được hạt lúa trên đảo rất quý bởi hàng chục năm về trước đều đặn tết nào Hội An cũng phải tải gạo từ đất liền ra cứu trợ người dân.

Hằng năm vào giữa tháng Chạp các cụ cao niên ở Cù Lao Chàm vẫn duy trì tục cúng Thần Nông tại lăng Thần Nông. Vào mùng 1 Tết, một số hộ dân gắn với nghề ruộng sẽ đem lễ vật ra đây dâng tạ nhằm cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi.

Theo nghiên cứu của ông Trương Hoàng Vinh - Trung tâm Quản lý bảo tồn di sản văn hóa Hội An, nghề trồng lúa ở Cù Lao Chàm có một quy trình thực hành gồm nhiều khâu, công đoạn công phu tỉ mỉ và vẫn sử dụng công cụ thủ công truyền thống để canh tác. Sau mỗi lần ruộng được cấy/sạ xong, người chủ ruộng thường làm một bữa cơm đơn giản đãi những người tham gia làm ruộng, còn đến khi gặt xong thì tổ chức cúng cơm mới.  

Thu hái “quà” của rừng

Người dân xứ Quảng từ lâu đã ưa thích dùng các loại nước lá dược liệu để thanh lọc cơ thể, phòng bệnh, nhất là vào dịp Tết Đoan ngọ. Ở Cù Lao Chàm, nghề hái các loại lá rừng làm thức uống còn phổ biến hơn nhiều ở mọi thời điểm trong năm. Vợ chồng ông bà Bốn Chụp đã theo nghề hái lá rừng từ bốn, năm chục năm nay và am tường từng ngõ ngách, từng loài dược liệu ở rẫy Ông Thơ, suối Tình, rừng Am…

“Sau này cơ quan chức năng mới bắt đầu có nghiên cứu về công dụng của các loại lá này chứ hồi trước chúng tôi dựa vào kinh nghiệm dân gian để thu hái. Lá hái về nấu uống thay nước và trị nhiều bệnh lặt vặt rất hữu hiệu” - bà Bốn Chụp chia sẻ.  

Từ sự tìm tòi, khám phá cùng phương thức sinh sống thuận vào tự nhiên của các thế hệ ở Cù Lao Chàm đã biển cải tập tục thu hái lá rừng vào dịp đầu và giữa năm thành một sinh kế có thể giúp người dân “sống được”. Trong đó có sự “giúp sức” bởi du lịch phát triển và công dụng thực tế của các loài dược liệu quý trên đảo. Thống kê sơ bộ, ở Cù Lao Chàm có tới hơn 40 hộ tham gia khai thác các loài lá uống và rau rừng. Các loài lá trên đảo bây giờ đã được sơ chế, đóng gói và trở thành quà lưu niệm hấp dẫn cho du khách gần xa.   

Nghề đan võng ngô đồng

Trước khi chiếc võng đan từ sợi ngô đồng nức tiếng và được đưa vào tour tuyến để du khách thập phương trải nghiệm vài năm qua, những người phụ nữ trên đảo vẫn miệt mài đan để phục vụ nhu cầu cư dân bản địa. Cụ Quỳ năm nay gần 80 tuổi, đã gắn một đời với công việc lắm nhọc nhằn mà cũng thú vị này.

“Thông thường phải mất cả tháng trời qua nhiều công đoạn như tước vỏ cây, ngâm vỏ ở khe suối, chao sợi rồi đem phơi nắng, mới thành nguyên liệu để đan võng” - cụ Quy bộc bạch. Đến nay, những cụ bà cần mẫn với nghề như cụ Quy không còn nhiều, người cao tuổi nhất đã xấp xỉ 90 tuổi còn lứa ít tuổi nhất cũng đều ngoài 70 tuổi.  

Vì quy trình sản xuất công phu nên mỗi năm chỉ có chừng vài chục chiếc võng ngô đồng được hoàn thiện và xuất bán ra thị trường. Thay vì chỉ bán loanh quanh ở đảo hoặc trong đất liền Hội An, hơn chục năm nay tiếng thơm lan tỏa, loại võng này dần được các khách ở Hà Nội, Sài Gòn… liên hệ đặt hàng sử dụng vì tính độc đáo dù giá thành của nó có khi gấp tới vài chục lần võng công nghiệp thông thường. Tri thức từ nghề đan võng ngô đồng không chỉ giúp thêm thu nhập cho những người phụ nữ lớn tuổi bản địa mà giờ đây còn tạo nét riêng phát triển du lịch cộng đồng khi luôn có mặt trong các chương trình tour trải nghiệm cho du khách ghé Cù Lao Chàm.