Sự hài hòa trong định hướng phát triển

Ngay trong một ngành, lĩnh vực hay giữa các ngành, lĩnh vực đều cần có sự hài hòa trong định hướng phát triển.

Công nghiệp theo hướng nào?

Nói đẩy mạnh công nghiệp hóa là đúng, nhưng nếu từ đó rồi công nghiệp gì cũng phát triển thì sẽ sai lầm. Định hướng chung cho công nghiệp tại Quảng Nam nên là công nghiệp sạch (ít ô nhiễm môi trường và xử lý triệt để các chất thải), công nghệ cao, có giá trị gia tăng khá và tác động tích cực hỗ trợ cho các ngành kinh tế khác.

Ở Quảng Nam, việc phát triển công nghiệp phải luôn được tính toán trong mối quan hệ với ý định hình thành một trung tâm du lịch lớn, không để công nghiệp gây trở ngại hoặc “đánh chết” du lịch từ vấn đề môi trường. Có ý kiến cho rằng, trong điều kiện phát triển chưa cao, phải tiến lên từng bước, nếu cái gì cũng đòi hỏi công nghệ cao thì không thực tế. Nói vậy cũng có lý một phần, nhưng trong tư duy tiến bộ không nên dung hòa, thỏa hiệp, dù là tạm thời, còn việc thực hiện thì đương nhiên phải có quá trình và bước đi phù hợp. Cần nhận thức cho rõ ràng việc khuyến khích công nghệ cao, còn công nghệ lạc hậu thì dứt khoát phải từ chối để không tạo ra bãi rác, công nghệ chưa cao chỉ là tạm thời, tình thế, không cấm đoán, và cũng không khuyến khích, đồng thời bắt buộc phải có giải pháp xử lý chất thải đi kèm.

Ngay cả khái niệm thế nào là công nghệ cao cũng có những ý kiến khác nhau, tranh luận cho rõ lẽ thì còn dài dòng. Có loại ý kiến cho rằng, ngày nay khái niệm công nghệ cao nên hiểu là công nghệ liên quan đến việc chuyển đổi chất xám và tài nguyên thông tin thành giá trị (tỷ lệ rất lớn) của sản phẩm. Đó là ý kiến rất đáng lưu ý. Mặt khác, trong thời gian trước mắt và để đơn giản hơn, nên hiểu công nghệ cao là thứ không gây tổn hại gì đáng nói cho môi trường và cho phép tạo ra giá trị thu nhập lớn trên một đơn vị không gian.

Cụ thể nên lựa chọn các ngành công nghiệp gì? Sẽ do thị trường quyết định chứ không phải bằng ý chí chủ quan của cơ quan lãnh đạo điều hành. Tuy nhiên, cũng có thể nêu lên dự báo và các mong muốn chính đáng có cơ sở khoa học để phấn đấu, để tác động. Đó là các ngành công nghiệp chế tạo, chế biến, công nghiệp phụ trợ, điện tử và công nghiệp phần mềm. Trong đó có công nghiệp ô tô, hóa dầu, chế biến dược phẩm, mỹ phẩm… Công nghiệp gia công nhìn chung không hiệu quả, chỉ giải quyết việc làm trong điều kiện còn dư thừa lao động (trừ gia công số hóa còn có vai trò lâu dài và có giá trị sáng tạo).

Tiếp cận khác về văn hóa xã hội

Chú trọng nông nghiệp công nghệ cao, chế biến sâu dược liệu

Nông nghiệp nên tích cực chuyển từ tự túc lương thực sang nông nghiệp dược liệu và thực phẩm, rau quả sạch, cây cảnh. Chuyển từ trồng lúa nước sang cây trồng cạn có hiệu quả kinh tế nhiều hơn, tiết kiệm nước tưới và đưa công nghệ cao vào nông nghiệp. Một số nơi trong nước đã làm nông nghiệp công nghệ cao, thu nhập nhiều tỷ đồng trên một héc ta. Tại Israel người ta còn thu được hơn 3 triệu USD một héc ta, gấp nhiều trăm lần so với bình quân thu nhập trên héc ta sản xuất nông nghiệp của Việt Nam hiện nay.

Toàn bộ không gian rộng lớn ở phía tây của tỉnh, bao gồm các huyện miền núi, trung du và một phần ở mấy huyện đồng bằng nữa, với điều kiện khí hậu và các loại nguyên tố vi lượng trong đất, rất phù hợp với nhiều loại cây dược liệu, hương liệu có giá trị kinh tế cao. Theo điều tra thực tế đã có tới hơn 700 loài, trong đó đứng đầu bảng là cây sâm Ngọc Linh, cần lựa chọn trong số ấy một số loài để tập trung phát triển có sản lượng công nghiệp và nghĩ đến chế biến sâu. Sau đại dịch Covid-19, vai trò của đông y và dược liệu sẽ tăng lên.

Trong tư duy lâu nay của rất nhiều người, có thể nói là đa số trong xã hội, coi việc phát triển lĩnh vực văn hóa xã hội như là sự “ăn theo”, “đi sau”, kinh tế phát triển đến đâu sẽ cho phép văn hóa xã hội tiến dần theo đến đó, một cách thụ động. Theo một cách hiểu nào đó về phúc lợi xã hội thì tư duy ấy cũng không phải sai hoàn toàn. Nhưng cần phải có một cách tiếp cận khác đối với vấn đề này. Để có một sự phát triển bền vững, một bước tiến xa về chất, cần phải lật ngược tư duy, xem lại nguyên nhân sâu xa từ văn hóa, lấy giáo dục và văn hóa để bắt đầu. Mọi sự phát triển trong xã hội (từ kinh tế đến hoạt động văn hóa, chính trị) đều do con người tạo nên, nó phản ảnh sự phát triển của con người. Đặc biệt trong giai đoạn chuyển từ phát triển theo chiều rộng sang phát triển theo chiều sâu, kinh tế tri thức, công nghiệp 4.0 thì chuyện con người quyết định sự phát trển càng nổi rõ. Quảng Nam cần nỗ lực phấn đấu để tạo ra môi trường và các điều kiện để phát triển con người, đây vừa là động lực quan trọng nhất, bền lâu nhất, mà cũng là mục đích cuối cùng, mục đích cao nhất của sự phát triển.

Quảng Nam hoàn toàn có thể nghĩ đến như một địa chỉ phát triển đáng lưu ý về GD-ĐT chất lượng cao, văn hóa phát triển, khoa học & công nghệ tiên tiến, chăm sóc tốt cho sức khỏe con người. Cần có quy hoạch không gian và thực hiện cơ chế chính sách khuyến khích cho việc phát triển các lĩnh vực này với tinh thần ưu tiên nhiều hơn so với kinh tế. Quảng Nam có thể có nhiều cơ sở giáo dục đào tạo cho mình và cho nơi khác, một hệ thống giáo dục chất lượng cao trên tinh thần đổi mới căn bản nền giáo dục, từ mầm non đến đại học và trên đại học; nhiều viện nghiên cứu khoa học và văn hóa, kể cả kỹ thuật - công nghệ và khoa học xã hội, nhất là khoa học về sự phát triển của con người và vùng lãnh thổ; có bảo tàng nghệ thuật lịch sử và đương đại; các bệnh viện chất lượng cao đa khoa và chuyên khoa, các khu chăm sóc sức khỏe, thể dục thể thao. Lâu nay, khi nói đến các lĩnh vực này thường bị một câu hỏi “Tiền đâu có mà vẽ ra lắm thứ?”.

Quan trọng nhất là cách làm

Cách làm sẽ quyết định mục tiêu và nội dung công việc.

Quảng Nam đã có một thực tế mới đây, khi mới tái lập tỉnh thu ngân sách chỉ hơn 100 tỷ đồng, hơn 20 năm sau thu 24 nghìn tỷ, gấp 200 lần. Nếu ban đầu mà cứ hỏi “lấy tiền đâu để đầu tư” thì trả lời bằng cách nào? Một cách làm thông minh là giải pháp quyết định. Chẳng lẽ chúng ta lại nói rằng, Quảng Nam không thể có thông minh. Thế vùng đất địa linh nhân kiệt, có truyền thống hiếu học và khoa bảng, ngũ phụng tề phi đâu mất rồi. Ngày nay, trong xã hội và trên thế giới nói chung không thiếu vốn đầu tư mà chỉ có không biết đầu tư vào cái gì, ở đâu cho hiệu quả. Với tư duy kinh tế, nhiều ý kiến cũng đã nhìn thấy việc đầu tư cho giáo dục và y tế có thể đem lại lợi nhuận siêu ngạch. Tất nhiên ta sẽ khuyến khích nhiều hơn đối với các trường học và bệnh viện không vì mục tiêu lợi nhuận. Đồng thời mở cửa và mở chính sách cho người ta đầu tư với quan điểm giáo dục và y tế không nằm ngoài cơ chế thị trường, phải biết sử dụng thị trường để phát triển giáo dục và y tế.

Không ít ý kiến từ những người nghiên cứu văn hóa đã cho rằng cái quan trọng nhất trong cuộc sống của con người là hạnh phúc chứ không phải  tiền bạc. Đồng tiền là phương tiện hết sức quan trọng để người ta tạo dựng cuộc sống. Sự nghèo đói thường đi cùng với bất hạnh. Nhưng đồng tiền cũng không đồng nghĩa với hạnh phúc, nó có thể đem lại hạnh phúc và cũng có thể tạo ra bất hạnh. Người ta chết đi cũng không mang theo được tiền, để lại nhiều tiền cho con thì làm hỏng con, chỉ còn một cách thông minh nhất là làm văn hóa. Hạnh phúc do sự phát triển của con người, sức khỏe, môi trường tự nhiên và môi trường văn hóa quyết định. Vậy thì chuyện kiếm tiền chỉ là một phần của cuộc sống. Không việc gì mà chỉ tập trung làm ra nhiều tiền trong khi bao nhiêu vấn đề về môi trường và văn hóa thì không giải quyết và gây hư hỏng. Vậy nên có người nói rằng làm giàu vừa phải thôi, đừng để phải chết trên đống vàng, còn tập trung chăm lo văn hóa và con người, mà đó cũng là xây dựng động lực để phát triển không ngừng. Sự nghiệp văn hóa này sẽ là vĩ đại nhất mà Quảng Nam cần tập trung suy nghĩ để xây dựng, cùng với công cuộc xây dựng kinh tế đang mới bắt đầu.