Sức mạnh văn hóa xứ Quảng từ góc nhìn lễ hội truyền thống

Sức mạnh cội nguồn

Những ngày đầu tháng 4/2025, ông Trương Hành cùng một số thành viên của tộc Trương Đình ở xã Đức Lĩnh (huyện Vũ Quang, tỉnh Hà Tĩnh) đã vào xã Điện Quang (thị xã Điện Bàn).

Mục đích của chuyến đi là tìm hiểu về một vị tiền hiền tên Trương Quốc Dung - anh ruột của cụ Trương Đình Viên - tiền hiền tộc Trương Đình xã Đức Lĩnh. Cả đoàn vui mừng khi tìm được đến nơi thờ tự vị tiền hiền Trương Quốc Dung tại nhà thờ tộc Trương làng Bến Đền (xã Điện Quang).

Tìm hiểu lịch sử quê hương và gia tộc, ông Trương Hành cho biết, cụ Trương Quốc Dung và em là Trương Đình Viên quê ở tỉnh Nghệ An. Cụ Trương Quốc Dung theo chúa Nguyễn mang gươm đi mở cõi, dừng chân ven sông Thu Bồn và đến khai cơ lập nghiệp tại làng Bến Đền. Cụ Trương Đình Viên vào Hà Tĩnh lập nên họ Trương Đình xã Đức Lĩnh ngày nay.

Đối với tộc Trương làng Bến Đền, định kỳ hàng năm xã Điện Quang tổ chức Lễ hội Thanh minh, cháu con khắp nơi quay về để tham dự giỗ tộc, cùng thắp nén nhang tri ân công đức tổ tiên, gắn kết tình thâm.

Cũng đúng ngày 3/4 năm nay (mùng 6 tháng 3), xã Điện Quang đã tổ chức Lễ hội Thanh minh lần thứ 18 năm Ất Tỵ 2025. Khắp các nẻo đường qua 10 làng trên địa bàn, người và phương tiện đi lại đông vui. Bởi đây là thời điểm mà phần lớn trong số 97 tộc họ ở Điện Quang sẽ tổ chức tế xuân, gắn với tảo mộ nên quy tụ rất đông con cháu khắp mọi miền đất nước, cả ở nước ngoài trở về.

Đây còn là dịp để cháu con sum họp, khắc ghi hơn trách nhiệm cùng nhau chung lòng, góp sức, vun đắp dựng xây dòng tộc, tô bồi cho quê hương đất nước đời đời hưng thịnh.

Lịch sử ghi lại, xã Điện Quang được hình thành từ cuối thế kỷ 14. Tổ tiên các dòng tộc phần lớn từ Nghệ An, Thanh Hóa vào khai cơ, lập nghiệp. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, tổ tiên các dòng tộc đã đoàn kết, chống chọi với thiên tai, địch họa; lưu lại cho con cháu đời sau cơ nghiệp và truyền thống quý giá về tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái và đạo lý làm người.

Do vậy, Lễ hội Thanh minh không chỉ tôn vinh các giá trị bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp mà còn giáo dục tinh thần yêu nước, truyền thống lịch sử; hướng các tộc họ đoàn kết, hưởng ứng mạnh mẽ phong trào xây dựng “Gia đình văn hóa”, “Tộc họ văn hóa”…

Sức mạnh tâm linh

Ngày 14/3/2022 là thời khắc đáng nhớ đối với người dân xã Duy Tân khi huyện Duy Xuyên đón nhận bằng công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội Bà Thu Bồn.

Lễ hội Bà Thu Bồn là một trong những nghi lễ văn hóa, tâm linh mang đậm dấu ấn đời sống tín ngưỡng dân gian của cư dân gắn với dòng sông Thu Bồn, thể hiện khát vọng phồn vinh, cầu mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an.

Theo truyền thuyết, Bà Thu Bồn là nữ tướng người Chăm xinh đẹp, có tài điều binh khiển tướng, từng chinh chiến nhiều trận mạc. Trong một lần giao chiến, đến lúc thế cùng lực kiệt, Bà gieo mình xuống dòng sông để tuẫn tiết, thể xác trôi theo dòng nước về dưới miền xuôi.

Bà Thu Bồn được vua triều Nguyễn ban sắc phong là “Mỹ đức thục hạnh Bô Bô phu nhân thượng đẳng thần”. Để ghi ơn Bà Thu Bồn, người dân địa phương dựng lăng thờ, hàng năm đều tổ chức lễ tế giỗ Bà trang trọng.

Ông Nguyễn Văn Dũng - một người dân xã Duy Trinh (Duy Xuyên) chia sẻ, Lễ hội Bà Thu Bồn thu hút sự quan tâm của người dân và du khách bởi vì có phần lễ và phần hội mang đậm bản sắc văn hóa địa phương.

Điển hình như phần lễ có lễ bài trí, lễ rước sắc, rước nước, lễ đại tế, lễ hoàn sắc. Phần hội có giải đua thuyền, hô hát bài chòi, hát tuồng, trưng bày sản vật quê hương, thi làm bánh cúng Bà, thả hoa đăng, biểu diễn võ thuật...

Điều đặc biệt, Lễ hội Bà Thu Bồn không chỉ tôn vinh “Bà mẹ xứ sở” mà còn là sự giao thoa giữa văn hóa Việt - Chăm - Cơ Tu, thể hiện rõ nét bản sắc văn hóa tâm linh của vùng miền.

Trải qua hơn 300 năm, Lễ hội Bà Thu Bồn đã trở thành một di sản tinh thần quan trọng đối với người dân xứ Quảng. Lễ hội thật sự cố kết, khơi dậy sức mạnh tinh thần cùng vượt qua thử thách, dựng xây quê hương ngày càng phát triển.