Tâm sự mùa thi

Từ lâu lắm, kể từ khoa thi đầu tiên 1075 dưới triều Lý Nhân Tông, có lẽ sự học đã trở thành mục đích sống của bao sĩ tử. Mà lý tưởng xã hội cũng trở thành truyền thống từ ngày ấy. Các cụ xưa đặt mục đích sự học rất thiêng liêng cao cả: học để tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ.

Qua biến thiên thời gian, dẫu các triều đại có thăng trầm thì mục đích sự học không bao giờ biến cải. Dẫu có lúc người ta hờn dỗi “sự học ngày nay đã hỏng rồi” (Tú Xương) thì cái sự ngoa ngoắc ấy cũng chỉ là một chì chiết để nguôi nỗi chua cay mà kỳ thật chưa bao giờ là sự mắng mỏ.

Đến nay thì sự học của dân tộc Việt đã tiếp nối suốt nghìn năm, đó cũng là lịch sử của văn hóa, của văn minh dân tộc. Song xã hội ngày càng phát triển, đòi hỏi tri thức ngày càng cao, nên nhận thức và thái độ của người học, người thi cũng phải vận động cho phù hợp với vận động xã hội.

Vẫn học để vì mình (tu thân), vì gia đình (tề gia), vì đất nước (trị quốc), vì thiên hạ thái bình (bình thiên hạ), song không là một cuộc đua tranh mà phải là một nhu cầu tự thân. Học làm con người sáng ra, hiểu mình và quán thấu lẽ đời. Có học thì con người ắt trở nên hữu ích. Sự học để làm quan, để làm ông này bà nọ đã qua rồi. Hãy học vì đó là lẽ sống, là nhu cầu tất nhiên của sự sống.

Đã một thời các sinh viên cõng sắn cõng khoai, cõng mồ hôi nước mắt của mẹ của cha lên phố nhập vào cổng trường đại học. Mỗi cái chữ là mỗi sự nhọc nhằn. Mà cổng trường đại học là một chọn lựa khắt khe “cổng trường đại học cao vời vợi/ mười thằng đến đó chín thằng rơi”. Và rồi thế hệ ấy đã thành những công dân hữu ích.

Sự học ngày nay không còn là lựa chọn quá khắt khe nữa, xã hội chúng ta ngày nay đã thành công khi tạo ra một môi trường học tập cởi mở, khi mỗi công dân tự đặt cho mình chuẩn kiến thức là tốt nghiệp một trường đại học. Một trình độ dân trí đáng mơ ước.

Song khi trình độ đại học dần trở thành phổ cập cho mọi người dân thì lại thoáng một âu lo: tấm bằng đại học không còn là một đảm bảo cho công ăn việc làm của người học nữa.

Khi xã hội công nghiệp hóa, hiện đại hóa, công nghệ hóa, đòi hỏi ở người làm không chỉ dựa vào tấm bằng đại học mà còn phải năng động để sống và làm việc. Sự học ngày nay chỉ mới là sự bắt đầu cho cả một cuộc sống sau này mà chưa phải là đích đến.

Tháng 7, khi các học sinh, sinh viên vào mùa ngơi nghỉ thì cũng là tháng khởi động một chu kỳ mới của các học sinh cuối cấp THPT. Rồi sẽ chào đón những tân tú tài, sẽ chào đón những tân sinh viên. Một hành trình văn hóa bất tận!