Tiền, là tiên?

Hồi còn nhỏ, túm tụm hát đồng dao đã nghe kể đến đồng tiền. Rằng: “Cùm nụm cùm nịu/Trời đánh tay tiên/Đồng tiền chiếc đũa/Hột lúa ba bông/Con văn con võ/Ăn trộm trứng gà/Bù xa bù xít/Con rắn con rít/Phải ra tay nào/Phải ra tay này/Ta đánh cái bốp…”.

Vậy ra tay nào ăn trộm (đồng tiền, lúa gạo, trứng gà...) thì trước tiên phải bị đánh cái bốp? Rồi ngày đã lớn, thấy cái chuyện bị đánh vào tay e còn nhẹ. Chẳng thế mà cả tuần qua người người dán mắt vào trang báo, màn hình TV, nghe đài để theo dõi, rồi bàn tán về những vụ đại án đang xử ở hai thành phố lớn nhất nước.

Những kẻ tham nhũng, tham ô, hay “cố ý làm trái” gì đấy, thì trước tiên cũng vì tham tiền. Đến là khốn khổ, hôm qua có người tâm đắc triết lý “Vai mang túi bạc kè kè/Nói quấy nói quá người nghe ầm ầm”, thì nay phải cúm núm khai trước tòa những sai quấy, và ngậm ngùi “của dễ được thì dễ mất”. Chua chát thay với ai đã “mua danh ba vạn, bán danh ba đồng”, mới hôm nào vi hành công cán có xe dẫn đường quan lộ, nay xộ khám cũng có xe chở tù hú còi mở lối (!).

Tiền, ai mà không ham. Muốn làm ăn gì, đầu tư cái gì, câu hỏi đầu tiên là tiền đâu. Câu ca xưa đã nhận xét “Tiền không chân xa gần đi khắp” cho thấy chuyện đồng tiền phổ biến ở nhân gian khi nảy sinh nhu cầu trao đổi thương mại. Ai cũng muốn làm ăn để tích cóp đồng tiền. Kinh tế học đã đúc kết khi mà nền sản xuất đạt đến một trình độ nhất định và con người đã có thể tự do đi lại trong một phạm vi lãnh thổ rộng lớn thì đồng tiền xuất hiện. Khi đó, thay vì phải chuẩn bị hành lý cồng kềnh cho chuyến đi dài ngày, con người chỉ cần mang theo một lượng nhỏ kim loại quý hoặc tiền được ưa chuộng ở nhiều nơi để đổi cho mình những thứ cần. Do vậy, đồng tiền hình thành như một phương tiện trao đổi đa năng để đơn giản hóa thương mại. Và cũng vì vậy, tính chất quan trọng nhất của đồng tiền là người ta phải sẵn sàng chấp nhận nó trong lưu thông, nếu khác đi nó sẽ không được coi là tiền nữa.  

Lan man thế để nói lưu thông đồng tiền bình thường trong thị trường là điều cần thiết cốt tử. Tiền không mất đi mà chảy từ túi người này sang người khác. Nhưng nếu cưỡng đoạt, cưỡng chiếm, trộm cắp hoặc hối lộ... để có đồng tiền bất chính, bất minh thì ắt sinh sự. Tham nhũng lớn thì có các đại án, tham nhũng vặt cũng tràn lan. Tầm quốc gia thì có các vụ dầu khí, ngân hàng đang xử; ở địa phương như Quảng Nam cũng nảy nòi việc bán đất chui, hay kê khống hồ sơ bồi thường giải phóng mặt bằng để kiếm tiền một cách sai trái như báo chí tuần qua đưa tin.  

Trước tiên, bản thân đồng tiền nào có tội lỗi gì. Tiền là phát kiến có giá trị vô cùng to lớn để đưa nhân loại bước vào thị trường toàn cầu, thúc đẩy nền kinh tế của mọi quốc gia. Tiền tệ có giá trị không phải vì nó có giá trị tự thân mà vì những gì tiền tệ có thể trao đổi được. Chỉ vì lòng tham vô hạn độ của con người mới làm cho khuôn mặt đồng tiền nhơ nhớp. Lịch sử nhân loại đã chứng kiến biết bao câu chuyện điên đảo nhân tình thế thái vì “máu tham hễ thấy hơi đồng thì mê”, hay “làm cho khốc hại chẳng qua vì tiền” (thơ Nguyễn Du). Càng cám cảnh hơn, trong khi những miền quê nghèo, bà con nghèo còn canh cánh nỗi lo thiếu gạo tiền để sống, hay đang cảnh túng như “gạo tháng giêng tiền tháng chạp” thì các vụ án tham nhũng mỗi ngày mỗi lớn về quy mô.

Dân gian có những câu nói rất hay về đồng tiền. Có cảm nhận rất sâu sắc về sức mạnh của đồng tiền như “có tiền mua tiên cũng được”, hay “lắm tiền nhiều bạc là tiên trên trời”, “tiền đến đâu mau đến đấy”v.v. Nhưng có phải cái gì cũng là tiên, là đi trước với đồng tiền? Lại có kiểu nói nước đôi như lời dặn hậu tàn, rằng  “hết tiền tài, nhân nghĩa tận”, hoặc “nhiều tiền thì thắm, ít tiền thì phai” để thấu triệt nhân tình nhiều khi đen bạc vì tiền.

Cho hay, tiền có thể là tiên nhưng không phải thứ gì cũng mua được bằng tiền.

NGUYỄN ĐIỆN NAM