Trần Đại Quả - Người gieo hạt

Năm 1930, được phân công vào xây dựng phong trào cách mạng ở Quảng Nam, Trần Đại Quả đã có đóng góp quan trọng trong việc chỉ đạo thành lập chi bộ Đảng đầu tiên của phủ Duy Xuyên cũng như những đóng góp trên lĩnh vực tuyên truyền, huấn luyện của Đảng bộ tỉnh với vai trò là người chủ trì việc biên tập và ấn loát tờ báo “Lưỡi cày” – Cơ quan ngôn luận của Đảng bộ tỉnh.

Nhà báo Trần Đại Quả.

Trần Đại Quả sinh năm 1906 ở huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Năm 1926, khi đang học năm thứ 2 tại Trường Quốc học Vinh, Trần Đại Quả đã tham gia và lãnh đạo các phong trào đấu tranh yêu nước của học sinh trường này.

Cuối năm 1928, Trần Đại Quả được kết nạp vào Đảng Tân Việt. Tháng 12 năm 1929, ông được cử đi dự Đại hội Đảng Tân Việt toàn quốc để thành lập Đông Dương Cộng sản liên đoàn, gồm đại biểu 3 xứ: Trung kỳ - Nam kỳ - Bắc kỳ. Đại hội được tổ chức trên một chiếc thuyền thả xuôi ở cầu Chợ Thượng, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh đến đoạn sông Nghèn vào đêm 30 rạng ngày 31.12.1929. Cuộc họp bị lộ nên ông bị địch bắt giam tại nhà lao Hà Tĩnh sau đó chuyển sang nhà lao Vinh một thời gian rồi được trả tự do.

Sau khi 3 tổ chức tiền thân của Đảng thống nhất thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (ngày 3.2.1930), Trần Đại Quả đã vinh dự được đứng vào Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây là cột mốc đáng nhớ cho một quá trình hoạt động cách mạng liên tục, hăng say của người thanh niên trẻ tuổi Trần Đại Quả.

Để đẩy mạnh phong trào cách mạng ở Quảng Nam, Xứ ủy Trung kỳ chủ trương tăng cường một số cán bộ có bề dày kinh nghiệm hoạt động, trong đó có Trần Đại Quả. Đến tháng 6.1930, ông được bổ sung vào Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Nam và phân công phụ trách công tác huấn luyện, tuyên truyền (nay là công tác Tuyên giáo của Đảng) và tổ chức xây dựng cơ sở đảng ở phủ Duy Xuyên và huyện Quế Sơn. Một trong những đóng góp quan trọng của ông trong thời kỳ này là việc chỉ đạo thành lập Chi bộ Tân Mỹ Đông - Chi bộ Đảng đầu tiên của phủ Duy Xuyên.

Vào đêm 30.4.1930, lễ kết nạp đảng viên và thành lập chi bộ Đảng đầu tiên ở huyện Duy Xuyên. Trần Đại Quả thay mặt Tỉnh ủy Quảng Nam trịnh trọng tuyên bố lý do và quyết định kết nạp Lê Tuất, Nguyễn Thụy, Đặng Hoàng, Trần Cúc, Nguyễn Hứa vào Đảng Cộng sản Việt Nam thông qua quyết định thành lập chi bộ đầu tiên lấy tên là chi bộ Tân Mỹ Đông. Sự ra đời của tổ chức Đảng đầu tiên của phủ Duy Xuyên chỉ sau hơn một tháng sau khi Đảng bộ tỉnh Quảng Nam được thành lập là thành quả của quá trình vận động cách mạng lâu dài, trong đó vai trò rất lớn của Trần Đại Quả, người đã tham gia xây dựng, kiểm tra cơ sở để đi đến thành lập.

Cũng trong thời gian này, Tỉnh ủy chủ trương đẩy mạnh công tác tuyên truyền, cổ động phong trào cách mạng, bên cạnh tờ báo “Bẻ xiềng” của Xứ ủy Trung kỳ được bí mật lưu hành, Tỉnh ủy tiếp tục in và phát hành báo “Lưỡi cày”. Báo “Lưỡi cày” - Cơ quan ngôn luận của Đông Dương Cộng sản Đảng Quảng Nam được ra đời, báo ra mỗi tháng một số, với 4 trang; được in bằng kỹ thuật đông sương.

Với bề dày công tác và năng lực thực tiễn, Trần Đại Quả được Tỉnh ủy giao chủ trì việc biên tập và ấn loát. Sự ra đời và phát triển của tờ báo “Lưỡi cày” gắn liền với vai trò của ông là một trong những thành công quan trọng trong công tác tuyên truyền của Đảng bộ tỉnh trong những ngày đầu thành lập, góp phần thúc đẩy phong trào cách mạng trong tỉnh phát triển.

Báo “Lưỡi cày” đã góp phần tuyên truyền, cổ động phong trào cách mạng trong toàn tỉnh phát triển ngày càng lớn mạnh. Trước sự phát triển của phong trào cách mạng, ngày 20.10.1930, địch tiến hành khủng bố lớn, hầu hết cơ sở đảng ở Quảng Nam bị vỡ, nhiều đồng chí tỉnh ủy viên và cấp ủy địa phương bị bắt. Trần Đại Quả bị bắt, cơ sở in báo “Lưỡi cày” lọt vào tay mật thám, khi đang in số thứ 9. Sau một thời gian bị giam cầm, tra tấn dã man nhưng không khai thác được gì, tháng 8.1931, thực dân Pháp đã đày Trần Đại Quả cùng với các đồng chí Phan Văn Định, Lê Tuất, Trần Kim Bảng, Phạm Thâm (Phạm Tấn Khánh), Hồ Sĩ Thiều,... lên nhà đày Lao Bảo (Quảng Trị).

Tại nhà đày Lao Bảo, ông vẫn luôn giữ vững tinh thần đấu tranh kiên cường và phẩm chất kiên trung của người cộng sản. Dưới mọi đòn roi tra tấn dã man và chế độ giam cầm hà khắc của quân thù, ông vẫn không hé răng khai báo một lời, luôn đi đầu trong những cuộc đấu tranh chống chế độ hà khắc của nhà tù đế quốc. Vì vậy, chúng luôn đưa ông vào diện “cứng đầu” và bị theo dõi sát sao.

Năm 1936, Trần Đại Quả được ra tù nhưng vẫn mang án quản thúc tại gia cho đến năm 1945. Mặc dù bản án chính trị phạm vẫn còn treo lơ lửng trên đầu nhưng ông đã tích cực tìm cách móc nối với cơ sở ở quê nhà để tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng. Tháng 7.1945, Ban lãnh đạo Mặt trận Việt Minh huyện Can Lộc được thành lập, Trần Đại Quả được cử làm Chủ nhiệm Mặt trận. Ông đã tham gia lãnh đạo khởi nghĩa giành chính quyền ở huyện Can Lộc trong đêm 16 rạng ngày 17.8.1945. Can Lộc trở thành huyện đầu tiên giành được chính quyền, là điểm mở đầu cho cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Tĩnh.

Sau khi cách mạng tháng Tám thắng lợi, Trần Đại Quả được cử làm Thường trực cấp ủy Việt Minh huyện rồi Trưởng phòng Thông tin tuyên truyền huyện Can Lộc với nhiệm vụ vận động nhân dân tích cực tham gia 3 phong trào cấp bách: diệt giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm. Sau đó, được điều về làm Trưởng ban biên tập tờ báo Thông tin tuyên truyền tỉnh Hà Tĩnh. Năm 1953, do di chứng bệnh tật bởi những trận đòn roi của kẻ thù trong nhà tù đế quốc, ông lại bị đau nặng, nên không tham gia công tác. Ông mất ngày 25.3.1954.

Mặc dù thời gian công tác ở Quảng Nam không nhiều nhưng ông đã để lại những dấu ấn quan trọng đối với phong trào cách mạng Quảng Nam ngay trong thời kỳ trứng nước. Lịch sử Đảng bộ huyện Duy Xuyên luôn dành một phần trang trọng nhất để ghi công lao của ông với vai trò là người khai sinh ra chi bộ Đảng đầu tiên. Đặc biệt, trang 20 cuốn “Lịch sử Ngành Tuyên giáo của Đảng bộ tỉnh Quảng Nam (1930 - 2010)” có đoạn: “Về báo chí, bên cạnh báo “Bẻ xiềng” của Xứ ủy Trung kỳ được bí mật lưu hành, Tỉnh ủy tiếp tục in và phát hành báo “Lưỡi cày” do đồng chí Trần Đại Quả chủ trì việc biên tập và ấn loát”. Đó là sự ghi nhận công lao, những đóng góp của Trần Đại Quả trong công tác tuyên truyền, cổ động phong trào cách mạng Quảng Nam trong những ngày đầu vô cùng khó khăn ác liệt.

LÊ NĂNG ĐÔNG