Từ Diêm Trường đến Kim Bồng

Hồi sinh phong trào cách mạng

Trong lúc phong trào cách mạng trong tỉnh đang đà phát triển, thì cuối năm 1943, do có sự phản bội, chỉ điểm, nên mật thám truy lùng, bắt bớ, Tỉnh ủy bị vỡ, các đồng chí Võ Toàn - Bí thư Tỉnh ủy, Nguyễn Sắc Kim - Phó Bí thư Tỉnh ủy bị bắt. Cơ sở cách mạng ở phủ Tam Kỳ cũng bị vỡ nặng, 34 đồng chí bị bắt. Phong trào cách mạng trong tỉnh một lần nữa tạm lắng.

Lúc này, tại khu vực phía nam Tam Kỳ, tuy không còn liên lạc được với tổ chức Đảng của trên, nhưng ở làng Diêm Trường (nay là xã Tam Giang, huyện Núi Thành), đồng chí Nguyễn Hữu Hồ và Đinh Thương tiếp tục hoạt động. Các đồng chí vừa động viên ổn định tư tưởng quần chúng, vừa củng cố số cơ sở kiên trung, hình thành các tổ chức nòng cốt, vừa tìm cách bắt liên lạc với số đảng viên, cơ sở cách mạng còn vững vàng… Nhờ đó, phong trào cách mạng ở Diêm Trường nhanh chóng được khôi phục. Đó là cơ sở để sau này, sau khi vượt ngục, đồng chí Trần Văn Quế về lại Diêm Trường bắt nối xây dựng lại phong trào cách mạng, từ đó tạo bước chuyển lớn của phong trào cách mạng tỉnh nhà.

Tại Hội An, trong vụ bể vỡ cuối năm 1943, hầu hết các đồng chí Thành ủy bị bắt, chỉ còn đồng chí Nguyễn Văn Tấn (Tấn Ưng) - Thành ủy viên. Đồng chí Tấn tiếp tục tìm cách liên lạc, bắt nối khôi phục các cơ sở cách mạng và đảng viên. Đến cuối năm 1943, đồng chí Nguyễn Văn Tấn chủ trì hội nghị thành lập lại Thành ủy Hội An và được hội nghị cử làm Bí thư Thành ủy. Thành ủy và các chi bộ ở Hội An tiếp tục lãnh đạo và phát triển phong trào.

Đầu năm 1944, trước khi “nhảy tàu” (trốn tù), đồng chí Trần Văn Quế đã tìm gặp đồng chí Võ Toàn, Nguyễn Sắc Kim và Lê Bá - những người bị bắt sau vụ bể vỡ cuối năm 1943 để nắm tình hình cơ sở cách mạng ở quê nhà. Đồng chí Võ Toàn dặn dò: “Về cố gây dựng lại phong trào, liên lạc với Nguyễn Thị Lan - Bốn Phiên (bí danh là Hằng) ở Tịch Tây nhé. Nhắn ở nhà yên tâm. Bọn mình đã ra được số báo Cờ Độc Lập số 10 rồi, các cậu về phải ra bằng được số 11 (hiện nay chưa xác định được Cờ Độc Lập ra được mấy số - TG). Phía bắc thì liên lạc với anh Bảy Phe (Nguyễn Văn Tấn) làm thợ mộc ở Kim Bồng”.

Tháng 3.1944, sau khi “nhảy tàu” trở về và hoạt động ở Tam Kỳ, các đồng chí Trần Văn Quế, Nguyễn Tiến Chế trên cơ sở phong trào cách mạng ở Diêm Trường được đồng chí Nguyễn Hữu Hồ và Đinh Thương xây dựng từ trước đó, đã thành lập Chi bộ Diêm Trường, lấy bí danh là Chi bộ Hà Thanh, gồm 3 đồng chí: Nguyễn Hữu Hồ, Huỳnh Sự, Đinh Thương, do đồng chí Huỳnh Sự làm Bí thư. Đây là Chi bộ Đảng đầu tiên của phủ Tam Kỳ được thành lập sau cuộc khủng bố cuối năm 1943. Các đồng chí Trần Văn Quế, Nguyễn Tiến Chế tiếp tục liên hệ và dựa vào các cơ sở cách mạng bắt nối liên lạc để xây dựng cơ sở cách mạng trong toàn phủ Tam Kỳ.

Nhờ sự giúp đỡ của Phủ ủy Tam Kỳ, đồng chí Trần Văn Quế và Nguyễn Tiến Chế đóng giả hai bố con đi rước thợ mộc ở Kim Bồng. Trong hồi ký của mình đồng chí Trần Văn Quế ghi: “Trên chiếc thuyền buôn chúng tôi đi dọc Trường Giang ra phố Hội An, lần lượt đến trại mộc của anh Bảy Phe (Nguyễn Văn Tấn). Sau một hồi lâu trao đổi với nhau. Anh Tấn tiếp chúng tôi. Anh Tấn là một đồng chí kín đáo, tỉnh táo, anh ít nói song có vẻ chắc chắn, vững vàng. Chúng tôi có sự tin tưởng”.

Bước chuẩn bị quan trọng

Tháng 4.1944, tại chùa Kim Bửu, làng Kim Bồng, diễn ra hội nghị quyết định thành lập lại Tỉnh ủy lâm thời Quảng Nam (mật danh là Tỉnh ủy Cam Túc) gồm 3 đồng chí Trần Văn Quế, Nguyễn Tiến Chế, Nguyễn Văn Tấn và phân công đồng chí Trần Văn Quế làm Bí thư. Để thuận lợi trong việc lãnh đạo, Tỉnh ủy quyết định đặt cơ quan tại Diêm Trường (lúc đó thuộc huyện Tam Kỳ) và Kim Bồng (Hội An) và thống nhất, một tháng sau sẽ tổ chức một cuộc hội nghị tại nhà ông Nguyễn Hậu (Diêm Trường).

Đúng hẹn, Tỉnh ủy tổ chức cuộc họp tại nhà ông Nguyễn Hậu ở Diêm Trường. Hội nghị xác định nhiệm vụ cấp bách của Tỉnh ủy lúc này là nhanh chóng móc nối liên hệ với các phủ, huyện xây dựng lại hệ thống tổ chức Đảng và các đoàn thể, tiếp tục ra tờ báo “Cờ Độc Lập” và in một số tài liệu mật để tuyên truyền. Các đồng chí lãnh đạo Tỉnh ủy đều tham gia viết bài, biên tập, tự in rồi giao cho cơ sở phát hành. Báo tiếp tục ấn hành đã góp phần củng cố lòng tin của đảng viên và quần chúng đối với Đảng. Tỉnh ủy cũng chủ trương liên lạc với các nhà lao, trại an trí, tổ chức đón anh chị em tù chính trị vượt ngục.

Sau thành công của hội nghị, đồng chí Trần Văn Quế - Bí thư Tỉnh ủy đã viết một bức thư gửi theo đường bí mật vào nhà đày Buôn Ma Thuột, báo cáo cho các đồng chí trong chi bộ nhà đày biết tình hình cách mạng ở quê nhà, đồng thời đề nghị các đồng chí nếu vượt ngục thì bắt mối hoạt động, bổ sung cán bộ cho địa phương. Vì vậy, những đồng chí bị địch bắt ở tù khi trở về đã nhanh chóng bắt nối với cơ sở cách mạng và góp phần bổ sung cho đội quân khởi nghĩa, như đồng chí Võ Toàn, Nguyễn Xuân Nhĩ, Nguyễn Thúy, Lê Thanh Hải...

Sự kiện Tỉnh ủy lâm thời Quảng Nam được thành lập lại và đặt cơ quan tại Diêm Trường và làng Kim Bồng có ý nghĩa hết sức quan trọng. Đây là bước chuẩn bị về tổ chức, lực lượng tiến đến tổng khởi nghĩa giành chính quyền khi thời cơ chín muồi. Chính vì thế mà cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Quảng Nam đã giành thắng lợi một cách nhanh chóng và trọn vẹn.