Từ Xuân Mậu Thân đến Hiệp định Paris 1973

Hội nghị Paris - cuộc đấu tranh ngoại giao của nhân dân Việt Nam với đế quốc Mỹ bắt đầu từ sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân (cách đây 50 năm) và kết thúc vào ngày 27.1.1973 (cách đây 45 năm).

Bà Nguyễn Thị Bình ký kết Hiệp định Paris ngày 27.1.1973. Ảnh tư liệu

Không như Hội nghị quốc tế Giơnevơ về Đông Dương năm 1954 diễn ra với cục diện ta đã giành được thắng lợi hoàn toàn ở Điện Biên Phủ và hội nghị là giữa các cường quốc; Hội nghị Paris là cuộc đàm phán tay đôi giữa Việt Nam với Mỹ và trong khi cuộc chiến tranh vẫn còn tiếp diễn. Đây cũng là thực hiện kế sách “vừa đánh vừa đàm” của Hội nghị lần thứ 13 Trung ương Đảng (khóa III) với đối phương là một cường quốc có sức mạnh quân sự hơn ta nhiều lần.

Trong một lần về thăm quê hương Quảng Nam và chia sẻ câu chuyện hành trình đàm phán Hội nghị Paris, nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình, Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại Hội nghị Paris cho hay, khi được các đồng chí lãnh đạo quyết định cử tham gia đoàn đàm phán với tư cách Trưởng đoàn, bà thấy rất vinh dự, song cũng lo lắng vì đây là một trọng trách nặng nề, do đó bản thân tràn đầy quyết tâm làm tốt nhiệm vụ được giao. Bà Nguyễn Thị Bình cũng chia sẻ rằng, trong gần 5 năm (1968-1973), các cuộc đàm phán tiến đến ký kết Hiệp định Paris trở thành sự kiện tâm điểm thu hút sự quan tâm của cả thế giới. Theo các số liệu thống kê, trong thời gian đàm phán đã diễn ra 201 phiên họp công khai, 45 cuộc gặp riêng cấp cao, 500 cuộc họp báo, cùng với hàng trăm cuộc mít tinh của nhân dân thế giới ủng hộ Việt Nam. Cuộc đấu tranh ngoại giao ở Paris đã góp phần quan trọng vào thắng lợi của nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân 1968 của quân và dân Việt Nam ở miền Nam, ngày 31.3.1968, Tổng thống Mỹ Giônxơn phải tuyên bố đơn phương ngừng đánh phá miền Bắc từ Vĩ tuyến 20 trở ra và cử người đàm phán với đại diện Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa tại Paris. Trong đó, Mỹ phải coi Việt Nam Dân chủ cộng hòa là một bên đối thoại trực tiếp và bình đẳng để giải quyết mọi vấn đề của cuộc chiến tranh Việt Nam. Ngày 3.4.1968, Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa tuyên bố chấp nhận đi vào đàm phán.

Theo PGS-TS. Hồ Khang (Viện Lịch sử quân sự Việt Nam), đàm phán Paris phản ánh một giai đoạn chiến đấu cực kỳ gay go, quyết liệt giữa Việt Nam và Mỹ. Đây cũng là đỉnh cao của sự kết hợp chặt chẽ, nhịp nhàng cả 3 mặt trận, quân sự, chính trị và ngoại giao; giữa cuộc chiến đấu của quân và dân Việt Nam trên chiến trường với cuộc đấu tranh trên bàn đàm phán và trên trường quốc tế.

Thực hiện kế sách “vừa đánh vừa đàm” của Trung ương Đảng, trong những năm 1971-1972, quân dân miền Nam mở nhiều đợt hoạt động quân sự mạnh mẽ, đánh bại các cuộc hành quân, càn quét của Mỹ và quân đội Sài Gòn sang Campuchia, Nam Lào. Đặc biệt, cuộc tiến công chiến lược năm 1972 với 3 chiến dịch tiến công hiệp đồng binh chủng trên 3 hướng Quảng Trị, Bắc Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, cùng 2 chiến dịch tổng hợp ở bắc Bình Định và đồng bằng Nam Bộ đã hỗ trợ đắc lực cho cuộc đấu tranh của Việt Nam trên bàn đàm phán. Trong các nghiên cứu của mình, PGS-TS. Hồ Khang cho rằng, chính những thắng lợi to lớn của quân và dân Việt Nam trên các chiến trường trong những năm 1971-1972 đã giúp ta đẩy mạnh thế tiến công trong đàm phán Paris ở thế chủ động hơn bao giờ hết. Kết hợp chặt chẽ “đánh với đàm”, Việt Nam kiên trì đấu tranh đòi Mỹ phải rút hết quân viễn chinh về nước. Dù phản ứng quyết liệt, song phía Mỹ vẫn buộc phải xuống thang chiến tranh, rút dần quân đội. Và đến khi chuốc lấy thất bại thảm hại trong cuộc tập kích chiến lược đường không bằng máy bay B52 cuối năm 1972, ý chí xâm lược của Mỹ hoàn toàn bị bẻ gãy. Mỹ chấp nhận ký Hiệp định Paris, đơn phương rút hết quân Mỹ và quân đồng minh về nước, chấm dứt dính líu quân sự ở Việt Nam.

TRƯỜNG ĐỒNG