Phương ngữ Quảng Nam - Bài cuối: Bản sắc văn hóa vùng miền

(QNO) - Bạn đọc quý mến! Tôi làm sơ sơ Từ điển phương ngữ Quảng Nam trên đây để bạn có dịp đi thăm Quảng Nam, có thêm một chút vốn ngôn ngữ mà dùng, khỏi cần tới… người phiên dịch. Đất Quảng Nam có nhiều cái ngộ nghĩnh, dễ thương, trong đó có cái ngộ nghĩnh, dễ thương của phương ngữ. Nếu bạn đang có tham vọng làm rể (hoặc làm dâu) xứ Quảng Nam, tôi nhiệt liệt khuyên bạn hãy học và nói theo phương ngữ Quảng Nam. Bởi nhập gia phải tùy tục.

Tôi nhiều lần đi công tác về Quảng Nam, ít được nghe giới trẻ dùng phương ngữ trong văn nói thông thường. Điều này cũng dễ hiểu bởi thời đại chúng ta là thời đại của giao lưu ngôn ngữ rộng rãi trên cả nước. Thế nhưng, tôi vẫn giữ quan điểm phương ngữ là cái hồn văn hóa dân gian của một địa phương và nếu vì một lý do gì đó, ta làm mai một phương ngữ đi thì có nghĩa là ta đánh mất truyền thống. Vì vậy, tôi ghi lại một số phương ngữ để bạn trẻ nhớ lại lời ăn tiếng nói của ông cha mình.

Tôi tin rằng sẽ có bạn đọc Quảng Nam cãi lại từ điển phương ngữ của ông còn thiếu lắm nghe. Dạ phải. Tôi xa quê 48 năm, có về nhiều lần. Vốn liếng phương ngữ vì vậy ngày càng rơi rụng đi. Tôi sợ mình mất gốc nên mới bày đặt viết phương ngữ để tự nhắc mình. Tôi hy vọng bạn sẽ bổ sung cho nhiều từ ngữ kỳ khôi dị hụ hơn nữa. Có rứa thì đọc lên nghe mới… sướng lỗ tai.

Từ điển trên đây giúp bạn về chơi Quảng Nam hóa giải công phu cãi bởi khi cãi thì người Quảng Nam dùng khá nhiều phương ngữ. Thí dụ bạn nói chuyện vui với một đám đông. Một người nào đó đứng lên cãi bạn: “Ê, anh nói chuyện kiểu nớ là trật. Anh nói lại cho nhằm đi chớ không tui kiện anh lộn thin lộn mồng bây chừ”. Gặp trường hợp như vậy, bạn phải… thuộc từ điển trên đây và hiểu vừa rồi mình nói cách đó là sai, phải nói lại cho đúng chứ không thì sẽ bị cãi lại tối tăm mặt mũi ngay!

Với các em, các cháu người Quảng Nam, dù có đi mô và làm tới cái chi đi nữa, tôi tha thiết mong các em, các cháu cố giữ các phương ngữ này. Mất phương ngữ là có nguy cơ đưa đến mất gốc. Tôi mong các em đừng chê phương ngữ là thứ văn nói nhà quê. Cuộc sống tiến lên văn minh hiện đại nhưng chúng ta cũng nên - tôi nói nên chứ không nói phải - giữ gìn phương ngữ. Bởi phương ngữ là một phần của bản sắc văn hóa vùng miền. Phương ngữ Quảng Nam góp phần làm nên hồn tính Quảng Nam.

Trong thời đại chúng ta, việc giao lưu ngôn ngữ qua tivi, đài phát thanh khá rộng. Sự nghiệp du lịch của Quảng Nam đang phát triển, người cả nước đến Quảng Nam nhiều nên bà con Quảng Nam cũng biết tự giới hạn, ít dùng phương ngữ trong văn nói. Ngay trong văn viết của các nhà văn Quảng Nam, phương ngữ dường như cũng ít được dùng đến, dù là những tác phẩm kể chuyện truyền thống. Mà cái gì không dùng đến thì dễ bị suy thoái, dễ mất đi. Chính vì vậy, tôi mạo muội viết bài phương ngữ này làm một chút dấu ấn để lại cho… người đời sau. Mong các em các cháu đem ra mà dùng cho vui vậy.

VŨ ĐỨC SAO BIỂN