Xanh hóa logistics: Xu hướng thời thượng hay nhu cầu sống còn của chuỗi cung ứng Việt Nam?

Và chính tại nơi tưởng chừng “im lặng” ấy, các doanh nghiệp đang đối mặt với áp lực ba chiều: từ chính sách, từ đối tác quốc tế và từ sự thức tỉnh của người tiêu dùng.

Khi logistics không còn là vùng xám của carbon

Một điểm đáng chú ý trong báo cáo là phần lớn doanh nghiệp mới chỉ dừng lại ở việc công bố phát thải trực tiếp (Scope 1 – từ nhà máy, phương tiện) và gián tiếp (Scope 2 – từ điện mua vào), trong khi phần lớn phát thải thực tế nằm ở Scope 3 – tức phát thải gián tiếp từ toàn bộ chuỗi giá trị.

Đáng lo hơn, theo phân tích của CDP và RMI, việc truy vết phát thải theo sản phẩm là gần như không thể thực hiện với hệ thống hiện tại, do dữ liệu bị cắt khúc qua từng tầng trung gian sản xuất. Các doanh nghiệp trong chuỗi có thể công bố dữ liệu phát thải của riêng mình, nhưng lại không thể xác định lượng carbon "ẩn" trong từng mặt hàng được bán ra. Điều này làm méo mó các nỗ lực báo cáo và phá vỡ động lực cải thiện từ gốc rễ.

Tại sao việc "xanh hóa" chuỗi logistics lại quan trọng đến vậy?

Khái niệm "embodied carbon" – tức lượng carbon tích lũy trong từng sản phẩm qua các công đoạn sản xuất – đang trở thành tâm điểm mới của các chính sách toàn cầu. Đặc biệt tại châu Âu, các chính sách như thuế carbon biên giới (CBAM) sẽ đánh vào hàng hóa nhập khẩu nếu không đáp ứng yêu cầu giảm phát thải theo chuỗi. Điều này khiến doanh nghiệp Việt Nam không thể “khoanh vùng” trách nhiệm phát thải trong nhà máy, mà buộc phải nhìn lại toàn bộ chuỗi logistics mà họ tham gia.

Chính trong bối cảnh này, logistics xanh không còn là CSR hay marketing, mà là “giấy thông hành” để tồn tại trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Giải pháp công nghệ đã có – nhưng liệu doanh nghiệp đã sẵn sàng?

Các nền tảng như xe nâng điện, pin lithium, hệ thống lưu trữ năng lượng (ESS), phần mềm quản lý kho thời gian thực… không còn là công nghệ viễn tưởng. Chúng đã được thương mại hóa và vận hành thành công ở nhiều nhà máy tại Việt Nam.

Vấn đề nằm ở chỗ khác: đa số doanh nghiệp vẫn tư duy đầu tư theo mô hình “vá chỗ nào thủng chỗ đó” – thay 2 chiếc xe nâng, lắp một hệ thống điện mặt trời, nhưng không tích hợp, không đo lường và càng không báo cáo.

Trong khi đó, theo báo cáo của RMI, việc thiết lập hệ thống kế toán carbon giống như kế toán tài chính – có nguyên tắc ghi nhận, có tiêu chuẩn ngành, và có trách nhiệm xuyên suốt theo chuỗi là điều bắt buộc để “carbon hóa” được dòng sản phẩm. Nếu không, doanh nghiệp sẽ không thể chứng minh được giá trị thấp carbon của sản phẩm, và sẽ bị loại khỏi các chính sách ưu đãi, thị trường xanh và hợp đồng dài hạn.

Một tín hiệu tích cực: thị trường đã bắt đầu “thưởng” cho sự minh bạch carbon

Trên thực tế, các ngành hàng tiêu dùng, ô tô và xây dựng đã bắt đầu yêu cầu nhà cung cấp đính kèm báo cáo phát thải theo từng đơn hàng, không chỉ để tuân thủ quy định ESG mà còn là cơ sở để định giá lại đơn hàng – tức “hàng xanh” có thể bán giá cao hơn.

Một số sáng kiến như Buy Clean (Mỹ), ResponsibleSteel (châu Âu) đã xây dựng cơ chế chứng nhận nguyên liệu thấp carbon. Từ đó hình thành cơ chế thị trường nơi từng sản phẩm có thể mang theo hồ sơ carbon riêng – một điều trước đây chỉ tồn tại trong thế giới của… tài chính.

Việt Nam đang ở đâu trong làn sóng này?

Các khu công nghiệp mới như DEEP C, VSIP đã có những bước đi cụ thể hướng tới vận hành trung hòa carbon. Một số doanh nghiệp nội địa cũng đã bắt đầu tích hợp pin lithium vào xe nâng điện và theo dõi thời gian sử dụng năng lượng. Chẳng hạn như TFV Industries đã phối hợp cùng đối tác nước ngoài triển khai giải pháp pin lithium chuẩn công nghiệp, sẵn sàng cho các hệ thống lưu trữ năng lượng và thiết bị vận hành xanh.

Tuy nhiên, nếu không có khung tiêu chuẩn chung, những nỗ lực đơn lẻ này vẫn chỉ dừng ở “màu xanh trên brochure”.