Cần giữ địa danh như giữ gia bảo

Lai lịch ngôi làng

Làng (xã) Tào Sơn, theo sách “Ký ức dân gian làng Tào Sơn”, đã có từ thế kỷ 16. Làng có lịch sử rất thú vị và nhiều ý nghĩa, do gắn với danh nhân Quan Yên Phủ Sứ Lương Văn Phụng.

Ông là một trong 28 người đã tham gia hội thề Lũng Nhai, tương truyền là người đã xung trận đánh giặc giết Liễu Thăng, lập được nhiều công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Minh. Vùng đất Tào Sơn được ban họ vua và được phong hầu phong đất. Tào Sơn sau trở thành nơi hội tụ, có truyền thống hiếu học và khoa bảng bậc nhất của đất Tĩnh Gia (Thanh Hóa) với cả 3 văn chỉ đều chọn đặt nơi đây.

Tào Sơn gồm Đông Tào và Tây Tào, tồn tại hơn 4 thế kỷ, lưu giữ biết bao trang sử với ký ức văn hóa, nếp sống, hồn người. Làng và tên làng thành máu thịt. Sau 1945, làng không những mất tên mà còn bị cắt làm đôi thành 2 xã: Thanh Sơn và Thanh Thủy. Tên theo lịch sử mấy trăm năm đứt đoạn.

Cái tên Tĩnh Gia cũng có một lịch sử lâu đời như thế. Từ thời Hậu Lê (năm 1435) là phủ Tĩnh Gia, sau đổi tên vài lần vì kỵ húy cùng với những thay đổi về mặt địa giới nhưng vẫn giữ lại chữ “Tĩnh” (Tĩnh Ninh thành Tĩnh Giang).

Đến thời nhà Nguyễn, năm 1838, vua Minh Mạng lại khôi phục tên Tĩnh Gia. Cái tên này tồn tại cho đến ngày 22/4/2020, khi chính thức đổi thành (thị xã) Nghi Sơn, chấm dứt 500 năm trường viễn của một danh xưng.

Thận trọng khi tổ chức sáp nhập

Mỗi vùng đất, mỗi cái tên, đối với người Việt không đơn thuần là cái nhãn hành chính vô hồn. Nó là căn cước của mỗi người, thậm chí là máu thịt và thiêng liêng.

Xã hội biến chuyển, kéo theo yêu cầu phải sắp xếp lại nhiều vấn đề. Nhưng không thể chỉ căn cứ trên lợi ích kinh tế trước mắt hay những nhu cầu ngắn hạn mà xem nhẹ nội dung lịch sử, văn hóa, con người.

Việc giảm biên chế cho bộ máy hành chính hoàn toàn có thể tìm những giải pháp khác, khoa học, hiện đại và hiệu quả hơn - như tinh giản biên chế, áp dụng thành tựu của công nghệ thông tin...
Sáp nhập hay đổi tên địa danh, sẽ gây ra vô vàn xáo trộn và nhiêu khê, liên quan đến đủ các việc trên đời như giấy tờ, hồ sơ, nhân thân của mỗi người. Và cũng chưa kể đến tốn kém, lãng phí đủ bề.

Một bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu quả nhờ cách cấu trúc khoa học và sự hỗ trợ đắc lực của các thành tựu khoa học tiên tiến, đó mới là điều cần nghiên cứu để áp dụng. Việc “khắc xuất - khắc nhập” là tối kỵ, chỉ nên nghĩ đến khi mọi giải pháp đã đi vào ngõ cụt.

Trân trọng địa danh như gia bảo

Trở lại chuyện làng tôi. Tuy tên làng đã mất nhưng đến nay, sau hơn nửa thế kỷ, những người lớn vẫn nói trên cửa miệng, rằng “lên Tào Sơn”, “người Tào Sơn”... một cách rất tự nhiên.

Nghĩa là cái tên ấy vẫn ở đó trong ký ức nhiều người. Nó đã bám rễ sâu vào từng nếp nghĩ, trở thành tâm hồn và bật ra thành lời ăn tiếng nói.

Nhưng, rồi người già cũng phải chết đi, lớp con cháu không còn ký ức. Và như thế, cả một không gian tinh thần liên quan đến lịch sử và văn hóa gắn với cái tên Tào Sơn ấy sẽ theo đó mà chìm trôi.

Xây một tòa nhà thì chỉ cần có tiền, nhưng để tòa nhà ấy thành di sản thì cần nhiều hơn thế. Ở đó phải hội tụ những điều kiện khắt khe mà có thể không của cải nào làm được: tính thẩm mỹ, sự kiện lịch sử, phẩm chất con người, các giá trị tinh thần hòa quyện, yếu tố thời gian dài lâu...

Bởi thế, cần trân trọng địa danh như một gia bảo mà cha ông để lại, và hậu thế vẫn được thừa kế những di sản quý giá. Càng không nên mang địa danh ra làm một cuộc phiêu lưu của những ý tưởng vụt đến...

Sự bảo thủ là một trở lực của phát triển, nhưng xem nhẹ quá khứ, nhất là quá khứ văn hóa, cũng là một cực đoan khác.

Xây dựng “đời sống văn hóa mới” không nhất thiết phải xóa bỏ những cái tên nhiều trăm năm lịch sử. Phẩm chất của một xã hội, được ươm trồng và chăm sóc bằng các chính sách tiến bộ với cái nhìn sâu và viễn kiến rộng rãi. Là đầu tư cho hạ tầng, dồn tâm sức cho giáo dục, chăm lo cho an sinh, biết giữ gìn những di sản, hướng con người tới các giá trị văn minh trong suy nghĩ và ứng xử...