David Del Kan – Tái sinh rác thải

Trung tuần tháng 5 vừa qua, nghệ sĩ người Pháp David Del Kan có cuộc triển lãm “Nghệ thuật sinh thái làm thủ công” tại Bảo tàng Đà Nẵng. Gần 200 tác phẩm nghệ thuật làm thủ công từ rác, phế liệu mang thông điệp bảo vệ môi trường để lại những hiệu ứng tích cực.

Biến rác thành nghệ phẩm

Năm 2014, David Del Kan du lịch tại Việt Nam. Hai tuần sau, ông nói, mình làm các thủ tục để ở lâu dài tại Việt Nam. Ông nói, từ lần đầu gặp gỡ, ông đã có cảm giác bình an, từ con người đến cuộc sống đời thường.

“Ở Pháp, tôi đối mặt với công việc, cuộc sống, quá nhiều thứ khiến tôi mệt mỏi. Khi đến Việt Nam, tôi tìm được bình yên và lý trí mách bảo tôi đưa ra quyết định chọn nơi đây làm quê hương. Tôi thấy người Việt yêu cuộc sống gia đình, mọi thứ thật dễ dàng, dễ kiếm việc, lập gia đình, có con… theo mạch tự nhiên và đơn giản” - David Del Kan nói.

Không học mỹ thuật bài bản, cũng chẳng thuộc về bất kỳ trường phái nào, David chọn con đường riêng: tái tạo vẻ đẹp từ những thứ bỏ đi. Không phải sơn dầu, cũng không là lụa hay canvas, chất liệu ông dùng là... rác thải.

Hơn 10 năm sống tại Việt Nam, David Del Kan đã thực hiện hơn 1.000 tác phẩm từ những vật liệu tưởng chừng như không có giá trị: sắt vụn, lốp xe, nhựa, vải rách, gỗ mục... Ông đặc biệt yêu thích các đồ vật đã từng có đời sống - những mảnh ghế gãy, tấm cửa bị đập nát, khung tranh bỏ đi. Với ông, rác thải không chết - chúng chỉ cần một nghệ sĩ để hồi sinh.

“Ban đầu tôi nhặt nhạnh những thứ trên đường, từ cái mâm nhôm, cái thúng lủng, tấm tôn gỉ sét…; cái gì vô dụng tôi đều nhìn ra trong nó vẻ đẹp riêng. Chẳng hạn tôi rất thích gam màu của gỉ sét, bản thân nó đã là một nghệ thuật, khi mang về chỉ cần tô điểm, điều chỉnh thêm một chút đã có thể khiến mọi người ngạc nhiên rồi” - David Del Kan nói.

David không giấu giếm quan điểm phản biện: Ông cho rằng nghệ thuật không chỉ để chiêm ngưỡng, mà phải dám làm người ta khó chịu, dám đặt câu hỏi. “Bạn thấy đẹp? Nhưng bạn có biết chiếc đầu voi ấy được làm từ túi ny lon trôi dạt ở biển Đà Nẵng? Hay bộ râu của quý ông cú mèo kia là từ sợi lưới đánh cá bỏ hoang khiến bao sinh vật chết ngạt?”.

Góp phần cải thiện sinh thái

Những bức tranh được vẽ trên tấm bao bố - chất liệu ông tìm thấy ở các vùng đông dân ven sông Hồng. Các mô hình sinh vật được tạo tác từ hàng ngàn vỏ lon bỏ đi.

Mỗi tác phẩm của David Del Kan giống như một sinh vật sống - vừa kiêu hãnh, vừa mang vẻ oán trách. Đó là cảm xúc lẫn lộn mà khán giả cảm thấy khi đứng trước một con hổ làm từ vỏ lon bia, hay một con công bằng lưỡi cưa gỉ sét. Đẹp, nhưng gai góc. Rực rỡ, nhưng u ám.

Không chỉ dừng lại ở tạo hình kỳ lạ, David còn lồng ghép các thông điệp sinh thái một cách khéo léo: Những bộ cánh rực rỡ của các loài động vật là lớp vỏ bao bì sản phẩm công nghiệp. Đôi mắt được tạo từ đèn xe bị vỡ – thứ từng thắp sáng, nay phản chiếu sự lãng quên.

“Tôi nhấn mạnh vào yếu tố sinh thái, bền vững. Rác thải có những thứ rất lâu tiêu hủy, vì vậy khi biến nó thành hữu dụng, đã là cách góp phần cải thiện cân bằng sinh thái, bảo vệ môi trường. Ở góc độ khác, tôi gửi gắm thông điệp về tinh thần, có thể là vẻ đẹp của hội họa, có thể là tuyên truyền bảo vệ đời sống động vật hoang dã, như tạo hình tê giác - một động vật trên bờ tuyệt chủng (mẫu này tôi bán được rất nhiều ra nước ngoài), hoặc màu sắc tôn giáo qua các hình thái họa Phật” - David Del Kan nói.

Điều đặc biệt, David Del Kan không ngừng ghi chép lại hành trình sáng tạo qua hàng trăm video ngắn, chia sẻ công khai trên mạng xã hội. Với ông, mỗi khúc gỗ mục, mỗi sợi dây thép gỉ đều có “ký ức”. Ông không làm nghệ thuật để “xây tượng đài”, mà để mở đối thoại. Những tác phẩm của ông không ở trong khung tranh, mà có thể là cả một con bọ ngựa cao 2 mét từ kim loại phế thải đặt giữa khu vườn.

Với Daivid, không có gì thật sự bị vứt đi. Chưa kể, với những rác thải khó tiêu hủy, nếu tạo một đời sống khác cho nó, chẳng hạn dùng nghệ thuật để tái sinh, thì nó lại có một giá trị khác.

Đã có nhiều học sinh, nghệ sĩ trẻ, tình nguyện viên môi trường đã tìm đến xưởng của ông - một khu nhà nhỏ tại ngoại ô cầu Long Biên (Hà Nội) để học cách biến rác thành tác phẩm. Daivid nói ông rất mong có cơ hội dạy sáng tác cho các em nhỏ, để các em có dịp trải nghiệm, đưa ý tưởng nghệ thuật vào thực tiễn, khơi gợi mỹ cảm cho các em từ những chất liệu thân quen của cuộc sống hằng ngày.

Trong một lần trả lời phỏng vấn, David chia sẻ: “Ở Việt Nam, tôi học được sự phức tạp của cái đơn sơ. Một túi ny lon bay giữa ruộng lúa không chỉ là rác - nó là va chạm giữa hiện đại và truyền thống, giữa tăng trưởng và gìn giữ. Tôi chọn nghệ thuật để kể câu chuyện ấy”.

David không bao giờ vẽ phong cảnh hay tĩnh vật - những thứ “ngủ yên” trong khuôn khổ. Thay vào đó, ông thích đặt con vật vào tình huống: một con khỉ mặc bộ vest đang đọc báo, một con mèo đội vương miện đứng giữa bãi rác. Cái phi lý trong tranh ông lại chính là tấm gương phản chiếu xã hội.

Không ít người gọi David là kẻ gàn. Nhưng cũng chính vì lập dị đó, ông trở thành một nhân vật truyền cảm hứng. Nhiều năm nay, nhiều tổ chức môi trường phối hợp với ông tổ chức các triển lãm lưu động ở nhiều nơi, với thông điệp gần như cùng một nội dung là “thức tỉnh từ rác” - triển lãm mở cho các đối tượng khán giả khác nhau. Khán giả cũng chính là những người quyết định lượng rác sinh ra mỗi ngày.

David không phải người đầu tiên làm nghệ thuật từ rác, nhưng cách ông làm - với sự lặng lẽ, bền bỉ và khát vọng đối thoại - khiến ông trở thành một hình mẫu đặc biệt. Ông không tạo ra “tác phẩm nghệ thuật”, ông tạo ra “tình huống nhận thức”.

David làm các tác phẩm của ông đều bằng phương thức thủ công. Đặc biệt, xưởng vẽ của ông tạo công ăn việc làm cho nhiều người dân khó khăn. “Tôi đang thử nghiệm những thiết kế, và cho mọi người làm thử, tôi thấy họ làm rất khéo tay, giúp họ có thêm thu nhập, và mọi người rất thích” - David nói. bằng tay, bằng tình yêu với chất liệu thô ráp, bằng một trái tim luôn chất vấn. Nghệ thuật của ông không bóng bẩy, những ý tưởng gắn chặt với đời sống, do vậy, nhận được sự đồng cảm của nhiều lớp người.

David Del Kan không chỉ là một nghệ sĩ. Ông bây giờ trở thành một nhà hoạt động môi trường, và là người nhắc mỗi người nhớ rằng, ai cũng phải có trách nhiệm với môi sinh.