Làm gì để giữ an toàn cho bảo vật quốc gia?

Phản ứng của dư luận không phải thiếu căn cứ. Ẩn sâu trong chiếc ngai gỗ sơn son thếp vàng có vẻ mỏng manh ấy là lớp lớp trầm tích thời gian, lịch sử; là biểu tượng quyền lực suốt mười ba đời vua triều Nguyễn từ lúc Cao Hoàng Đế Gia Long đăng cơ.

Nhiều khả năng với trình độ nghệ nhân Huế cùng kỹ thuật hiện đại bây giờ, người ta sẽ phục chế hoàn toàn phần bị hư hại, nhưng chắc chắn tính nguyên bản của bảo vật này vĩnh viễn không còn. Đó là điều tiếc nuối to lớn nhất không gì bù đắp được.

Bảo vật đối diện việc xâm hại

Trên thế giới xưa nay, việc cổ vật hay các tác phẩm nghệ thuật quý giá bị xâm hại, phá hoại cũng không phải chuyện hiếm. Có nhiều bức tranh thuộc hàng kiệt tác phải chịu cảnh hư hỏng không chỉ một lần.

Có thể kể như bức họa Đội tuần tra đêm (The Night watch) của danh họa Hà Lan Rembrandt van Rijn vẽ năm 1642, bị một gã thợ đóng giày dùng dao rạch năm 1911 vì lý do… gã không tìm được việc làm.

Bức họa sau đó còn bị tấn công thêm 2 lần nữa vào năm 1975 bởi người giáo viên thất nghiệp Wilhelmus de Rijk bằng dao cắt bánh mì gây ra một số vết cắt ngoằn ngoèo dài tới 30cm. Anh này đã tự tử gần một năm sau đó. Đến 1990 một người tâm thần khác lại dùng a-xít tạt vào bức tranh. Rất may đội ngũ bảo vệ đã kịp thời dùng nước dội để bức tranh thoát khỏi hư hại.

Bức Ivan bạo chúa và con trai Ivan (Ivan the Terrible and His Son Ivan) của họa sĩ Nga Ilya Repin vẽ năm 1885 cũng bị một người yêu hội họa dùng dao chém chằng chịt năm 1913, sau đó lại bị một gã thất nghiệp đập phá bằng thanh chắn hàng rào năm 2018.

Hay bức họa Vệ nữ soi gương (Venus à son mirroir) hiện được lưu giữ tại Phòng trưng bày Quốc gia ở London, vẽ bởi họa sĩ người Tây Ban Nha Diego Velázquez khoảng giữa năm 1647 và 1651. Một phụ nữ tên Mary Richardson đã bước vào Phòng trưng bày Quốc gia và dung dao chặt thịt chém bảy nhát vào bức tranh ở vị trí lưng và mông nàng Vệ Nữ tháng 3 năm 1914.

Ly kỳ nhất phải kể đến số phận bức họa lừng danh Mona Lisa của thiên tài Leonardo da Vinci vẽ hồi thế 16. Sáu lần biến cố, bị lấy trộm năm 1911 và được tìm thấy sau hai năm, rồi liên tục bị tạt a-xít, ném đá, phun sơn, đập kính…

Lần gần nhất vào năm 2023, bức họa bị những người hoạt động môi trường tạt súp. Cứ sau mỗi biến cố, Ban quản lý bảo tàng Le Louvre Paris lại thêm phương án bảo vệ, lắp kính chống đạn, gắn thêm lan can gỗ, di dời ra phòng trưng bày riêng biệt.

Mới đây, trong một cuộc họp báo, Tổng thống Macron cho biết sẽ xây một phòng riêng 2.000m2 để trưng bày mỗi bức tranh “đẻ trứng vàng” này của Pháp. Mỗi ngày có khoảng 20 ngàn lượt khách mua vé ghé thăm. Tôi cũng là kẻ cuồng si nàng và đã may mắn có dịp hòa trong dòng người đông nghẹt để chiêm ngưỡng nụ cười bí hiểm. Năm đó nàng còn ở phòng số 13, trong khu vực trưng bày tranh Ý và Tây Ban Nha.

Giữ an toàn cho bảo vật

Trở lại với chiếc ngai vàng triều Nguyễn cũng như các bảo vật quý ở nước ta, làm thế nào để tạo điều kiện cho công chúng chiêm ngưỡng mà vẫn đảm bảo được an toàn cho bảo vật?

Có thể như cách bảo tàng Louvre dành cho Mona Lisa không? Lắp hộp kính chống đạn, gia cố lan can bảo vệ, bổ sung thiết bị báo động. Và nhất là tuyển dụng đào tạo lực lượng bảo vệ chuyên nghiệp, dĩ nhiên là không thể đại trà mà chỉ dành cho một số bảo vật quan trọng, quý hiếm giá trị cao như ngai vàng độc bản hoàng cung.

Hoặc như cách làm của Bảo tàng điêu khắc Chăm Đà Nẵng đối với pho tượng Bồ tát Lokesvara (cổ vật tìm thấy ở Phật viện Đồng Dương), chỉ thường xuyên trưng bày phiên bản 1:1, bản gốc được lưu giữ trong kho bảo quản, chỉ đưa ra trưng bày ở những dịp đặt biệt.

Người ta cũng hay nói đến việc tuyên truyền nâng cao ý thức người dân trong việc bảo vệ, gìn giữ di tích di sản. Tuy nhiên, việc này chỉ có tác dụng với công chúng có ý thức, còn những đối tượng loạn thần thì phải áp dụng biện pháp phát hiện ngăn chặn từ xa hay trấn áp. Và để ngăn chặn hữu hiệu, nên chăng thiết lập hàng rào an ninh rà soát từ xa như máy soi dò hành lý ngay từ cổng vào.

Đó là mong mỏi của nhiều người! Nhưng mọi biện pháp cũng cần có kinh phí. Hy vọng rằng với quyết tâm, với tấm lòng cùng di sản của tiền nhân, những người có trách nhiệm sẽ sớm tìm ra phương án tối ưu, trước khi quá muộn.