Bảo tồn đa dạng sinh học Vu Gia - Thu Bồn

Trên đà suy giảm đa dạng sinh học

Lênh đênh sông nước với nghề đánh bắt thủy sản, vợ chồng ông Phạm Phú Tụy (thôn Tỉnh Thủy, xã Tam Thanh, TP.Tam Kỳ) cho biết, trên dòng Trường Giang đoạn từ cầu Tam Thanh (Tam Kỳ) đến xã Bình Nam (Thăng Bình), các loại cá bống, cá dìa, cá đối vẫn còn nhưng ngày càng ít đi. Các loại cá vược, cá hồng, cá măng hiếm khi bắt gặp.

“Dòng chảy thay đổi, môi trường nước biến động nên nguồn lợi thủy sản ngày càng ít ỏi” - ông Tụy nói.

Ngược ra các khu vực Bình Triều, Bình Đào (Thăng Bình) hay Duy Vinh, Duy Nghĩa (Duy Xuyên), Cẩm Thanh (Hội An), các rừng ngập mặn, rừng dừa nước vẫn được người dân trồng, canh giữ nên đa dạng sinh học vẫn khá phong phú.

Nhưng dần lên khu vực thượng nguồn như Tiên Phước, Bắc Trà My, Nam Trà My, các loại thủy sản quý như cá niên, cá chiên, cá ngựa xám, cá chình... đối diện với nguy cơ bị tận diệt.

Để phát huy những giá trị sinh thái mang lại của hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn, Quảng Nam đã thiết lập và đi vào hoạt động khá hiệu quả các khu bảo tồn thiên nhiên làm cơ sở phát triển bền vững toàn bộ lưu vực.

Phía thượng nguồn có Khu bảo tồn thiên nhiên sông Thanh, Khu bảo tồn Sao la, các khu bảo vệ cấp cộng đồng thuộc vùng ngập nước ven biển như Khu bảo vệ rừng ngập mặn Cẩm Thanh (Hội An), Cồn Si, Tịch Tây (Núi Thành) và Khu bảo tồn biển, Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm.

Ông Lê Ngọc Thảo - Trưởng ban Thư ký Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm cho rằng, mỗi khu bảo tồn có những giá trị, mục tiêu riêng là ưu thế rất lớn để phát huy tổng hòa sinh thái do lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn mang lại.

Tuy vậy, việc đầu tư các dự án xây dựng, giao thông, du lịch từ hạ nguồn đến thượng nguồn, rồi khai thác cát, khoáng sản đã làm mất đi các sinh cảnh tự nhiên vốn mong manh. Các bãi đẻ tự nhiên bị xâm lấn, làm suy giảm sức khỏe các hệ sinh thái và mất đi đa dạng sinh học, cắt đứt vòng đời của nhiều loài thủy sản.

Theo ông Thảo, dưới góc độ sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học, xây đập, hồ chứa cho thủy điện ảnh hưởng tới vùng hạ lưu rất lớn, nhất là thay đổi cấu trúc thành phần các loài thủy sinh.

Nhiều loài thủy sinh, đặc biệt là các loài có tập tính di cư dài, di chuyển kết nối theo chiều dọc sông bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Cũng phải kể đến những thay đổi dòng chảy tạo thuận lợi cho các loài ngoại lai như cây mai dương, rùa tai đỏ xâm nhập, tác động xấu vào hệ sinh thái.

Chú trọng quy hoạch và bảo tồn

Các dòng sông lớn trên địa bàn tỉnh như Vu Gia, Thu Bồn, Trường Giang, Tam Kỳ, Vĩnh Điện… có liên hệ hữu cơ, mật thiết về đa dạng sinh học.

Tuy nhiên, thời gian qua, nhiều hệ thống sông trên địa bàn tỉnh đã bị “bỏ quên”, quản lý thiếu tổng thể, chưa coi trọng đánh giá dựa trên nền tảng cơ sở dữ liệu về tài nguyên nước, đa dạng sinh học cũng như các giá trị hệ sinh thái. Chưa có cơ chế phù hợp dựa vào cộng đồng, thu thập ý kiến, nguyện vọng của cộng đồng để bảo vệ đa dạng sinh học.

Theo Chủ tịch UBND tỉnh Lê Trí Thanh, Quảng Nam sẽ tổ chức lại các hoạt động kinh tế - xã hội ở lưu vực các dòng sông để bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học, sinh thái, đa dạng động thực vật ở các vùng cửa sông, cửa biển.

Trên cơ sở lập quy hoạch toàn diện, đánh giá tất cả các mặt về kinh tế, tài nguyên, văn hóa, môi trường, tự nhiên, sẽ định vị phát triển theo hướng hài hòa lợi ích trước mắt và bảo tồn lâu dài.

Tùy theo từng khu vực xác định trong quy hoạch, sẽ xác lập khu vực nào phải bảo tồn nghiêm ngặt, khu vực nào được khai thác, sử dụng và khai thác đến mức nào, loại hình nào và chủ thể tham gia khai thác là ai.

“Tất cả vấn đề này sẽ được thảo luận nghiêm túc, có tham vấn các nhà khoa học chuyên môn sâu trên nhiều lĩnh vực. Quảng Nam cần đơn vị tư vấn có năng lực chuyên sâu” - Chủ tịch UBND tỉnh Lê Trí Thanh nói.

Ông Ngô Tấn - Phó Giám đốc Sở NN&PTNT cho rằng, trong quy hoạch tổng thể của tỉnh đối với hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn, ngành thủy sản sẽ điều tra khảo sát, khoanh vùng bãi đẻ, vùng sinh trưởng các loài thủy sản còn nhỏ.

Hằng năm thực hiện thả giống để phát triển nguồn lợi bị suy giảm... Về lâu dài, ngành nông nghiệp sẽ tham mưu UBND tỉnh thiết lập khu bảo tồn vùng nước sông Vu Gia - Thu Bồn...