Cuộc đấu tranh Hà Lam - Chợ Được qua ký ức nhân chứng

Ký ức không quên

Năm nay đã 94 tuổi nhưng với thường binh Trần Đức (thôn Tất Viên, xã Bình Phục) vẫn nhớ như in từng khoảnh khắc của cuộc đấu tranh tại Bàu Bàng - cách nhà ông chừng 500m.

Khi ấy ông Đức 24 tuổi, còn bây giờ là một trong 2 nhân chứng cuối cùng tham gia cuộc đấu tranh năm xưa. Khi nhắc về cuộc đấu tranh Hà Lam - Chợ Được ông Đức không nguôi nhớ thương về những bà con, những em nhỏ trong xóm Cát đã ngã xuống bởi bọn giặc hung bạo.

“Đó là buổi sáng 4/9/1954, khi tôi đang ngồi trong nhà thì nghe ngoài đường rất ồn ào. Chưa kịp bước ra đã nghe có người chạy vào hét lớn: “Thanh niên chi chừ còn ở trong nhà, ra đấu tranh mau”. Khi tôi chạy ra tới cầu Bàu Bàng đã thấy đám lính cầm súng, mặt hung dữ” - ông Đức nhớ lại.

Khi nghe thấy lời qua tiếng lại giữa người dân và đám lính, ông hiểu ra được mọi chuyện. Có lẽ bọn lính muốn nổ súng nhưng sợ bắn vào nhau. Cuối cùng tên chỉ huy (theo Lịch sử đảng bộ huyện Thăng Bình, đó là tên Trần Hải) nói, xuống chợ Được sẽ bồi thường. Đoàn người đi được chừng vài bước thì dừng lại, có người hô lớn: “Không xuống nữa, xuống đó chúng sẽ bắt giết”.

Lúc này dân và đám lính đã tách đội hình ra riêng. Ông Đức nhìn thấy tên chỉ huy rút nhanh khẩu súng ngắn nhắm bắn vào người ông Trần Nghiêm, rồi bắn tiếp vào ông Đoàn Vĩnh. Hai ông này ngã nhào xuống cầu. Tiếng súng nổ rền vang, xen lẫn tiếng lựu đạn, mọi người bỏ chạy, người bị thương kêu gào hoảng loạn.

Ông Đức kể tiếp, lúc đó ông lao xuống dưới cầu chưa sập, lách vào trong nhưng chỉ được phần đầu, còn thân mình vẫn nhô ra ngoài. Bỗng một viên đạn xiên qua đùi, một viên khác xiên qua mông. Lại thêm một mảnh lựu đạn cắt rách hông. Thân ông tê dại nhưng ông vẫn kịp nhận ra tiếng trống báo động khua dồn dập khắp xóm Cát.

Người dân quê ông và hàng nghìn người khác bắt đầu kéo xuống chợ Được để đấu tranh. Những người bị thương như ông được đưa xuống thuyền đi suốt đêm đến nhà thương Hội An.

Chặng đường ra đến nhà thương khá dài nên vết thương của ông Đức bị nhiễm trùng, không thể lành hẳn. Mãi về sau ông xin thuốc, tự chăm sóc mới khỏi.

Còn với ông Nguyễn Hữu Tuần (87 tuổi) khi ấy đang cấy lúa gần đó, nghe tiếng ồn ào vội chạy ra, chưa tới nơi cách hiện trường 500m thì tiếng súng đã nổ. Ông Tuần cho hay, lúc đó người dân tụ tập rất đông, bức xúc vì bọn địch ngang nhiên chặt phá cây dương liễu mà không xin phép.

Người dân đòi hỏi phải bồi thường tại chỗ, còn bên kia thì đòi kéo xuống chợ Được. Hai bên giằng co rồi địch nổ súng vào đám đông dân chúng. Ông Tuần cho biết, chỉ riêng xóm Cát làng Hà Lam (nay xã Bình Phục) của ông đã có 27 người hy sinh.

Quyết không lùi bước trước quân thù

Theo tài liệu ghi chép, cây cầu Bàu Bàng là một cái cống dài chừng 4m thuộc thôn Tất Viên, Hà Lam xưa. Cây cầu bị dân làng đánh sập từ ngày phát động cuộc “tiêu thổ kháng chiến” và chiến dịch “phá cầu đường” nhằm ngăn bước tiến của giặc Pháp đổ bộ vào vùng tự do.

Sáng 4/9/1954, tên Trần Hải chỉ huy đám lính đại đội 4 từ chợ Được lên Bàu Bàng chặt cây dương liễu của dân để lót đường, sửa cầu Bàu Bàng và làm doanh trại. Chúng ngang nhiên chặt cây mà không xin phép gia đình ông Nguyễn Huề. Hai bên đã giằng co, cãi vã.

Cậy thế đông, bọn địch chẳng những không dừng tay mà tiếp tục đốn hạ thêm cây khác. Phẫn nộ trước hành động ngang ngược, người dân lên án gây gắt hành vi phá hoại tài sản, đồng thời vi phạm Hiệp định Giơnevơ.

Nhân dân quanh vùng kéo đến mỗi lúc một đông, cùng nhau hiệp lực đấu tranh. Bọn địch không những không bồi thường thiệt hại cho người dân, mà chúng còn nổ súng và ném lựu đạn vào đám đông, làm chết và bị thương một số người.

Ngay sau đó, những người chết và bị thương đã được nhân dân khiêng để theo hàng và phủ cờ đỏ sao vàng lên người, tố cáo tội ác của địch.

Lúc này quần chúng chợ Được kéo lên hòa vào cùng biểu tình, đoàn người dài đến hàng trăm mét, vừa đi vừa hô vang khẩu hiệu “Yêu cầu thực hiện hiệp định Giơnevơ”... Cuộc đấu tranh lúc đầu mang tính tự phát, sau đó trở thành cuộc đấu tranh chính trị do Đảng lãnh đạo.

Cuộc đấu tranh diễn ra trong 4 ngày đêm liên tục, có 43 người hy sinh, 23 người bị thương. Qua đó thể hiện được tinh thần yêu nước cao cả, ý chí quật cường, không ngại hy sinh.

Nhân dân kiên quyết đấu tranh đòi bọn địch phải tuân thủ thực hiện Hiệp định Giơnevơ; quyết bảo vệ nền độc lập, tự do và dân chủ chủ đất nước, buộc địch phải chùn bước, chấp hành các yêu sách của nhân dân đặt ra.