Net Zero qua lăng kính điện mặt trời

“Phong trào” điện mặt trời

Năm 2012, Trung tâm Y tế TP.Tam Kỳ đưa vào vận hành hệ thống điện mặt trời nối lưới. Công trình có tổng giá trị hơn 720 triệu đồng, trong đó Chính phủ Tây Ban Nha hỗ trợ 50%, Viện Vật lý TP.Hồ Chí Minh hỗ trợ 160 triệu đồng, số còn lại UBND TP.Tam Kỳ đầu tư.

Hệ thống này cung cấp khoảng 600kWh/tháng, đảm bảo 100% nhu cầu điện cho hoạt động khám chữa bệnh tại trung tâm cấp cứu của bệnh viện.

Cơ hội sử dụng năng lượng tái tạo đã được mở ra và được nhìn thấy ở cơ sở y tế này, tuy nhiên, theo ông Hồ Tấn Mẫn (cán bộ phụ trách vận hành hệ thống điện mặt trời của Trung tâm Y tế TP.Tam Kỳ), sau một thời gian đưa vào sử dụng, do thiết bị không hiện đại nên hệ thống này đã hư hỏng, hiện không còn hoạt động.

Hệ thống điện mặt trời của Trung tâm Y tế TP.Tam Kỳ đã không hoàn thành “sứ mệnh” của mình với rất nhiều nguyên do nhưng công trình này thực sự có nhiều ý nghĩa trong việc khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo.

Được xem là bệnh viện sử dụng điện mặt trời nối lưới đầu tiên của cả nước, thời điểm đó Trung tâm Y tế TP.Tam Kỳ đã trở thành điểm sáng để các cơ sở dịch vụ công có thể tính toán đầu tư điện mặt trời áp mái trong bối cảnh nguồn điện lưới thiếu hụt. Và đúng như dự đoán, chỉ sau đó vài năm, xu hướng đầu tư điện mặt trời trở thành “phong trào” của các cơ sở sản xuất, dịch vụ, và hiện diện trên nhiều mái nhà của hộ gia đình.

Theo thống kê, trên địa bàn Quảng Nam có 1.406 hệ thống điện mặt trời mái nhà với tổng công suất lắp đặt 164.355kWp. Vướng mắc bắt đầu nảy sinh từ phong trào đầu tư ồ ạt này. Đó là việc triển khai các công trình điện mặt trời cần tuân thủ đầy đủ trình tự thủ tục đầu tư xây dựng, bao gồm thiết kế, thẩm tra, thẩm định, phê duyệt dự án, cấp giấy phép xây dựng và quản lý chất lượng công trình theo quy định của pháp luật... Tuy nhiên, phần lớn các đơn vị lắp đặt hệ thống điện mặt trời chưa thực hiện đầy đủ thủ tục này, và chỉ một số ít doanh nghiệp làm đúng quy trình.

Thêm vào đó, việc cho thuê mái nhà để lắp đặt hệ thống điện mặt trời tại các cơ sở thường không được sự chấp thuận của cơ quan quản lý hay chính quyền địa phương. Một số doanh nghiệp cho thuê mái cũng không đáp ứng yêu cầu về ngành nghề kinh doanh hoặc thiếu vốn điều lệ theo quy định. Dù đã nhận thấy sự cần thiết phải thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, nhưng hệ thống chính sách liên quan điện mặt trời chưa đồng bộ và thiếu hướng dẫn cụ thể...

Thế nhưng đây cũng chỉ là những “chi tiết” trong vướng mắc lớn hơn, đó là hệ thống lưới điện phụ tải chưa đáp ứng và giá điện mua vào cao khiến bên mua không cảm thấy có động lực với việc sản xuất điện sạch.

“Tự sản xuất, tự tiêu thụ”

Theo các chuyên gia, mục tiêu Net Zero được đưa ra tại COP26, là cam kết giảm lượng phát thải khí nhà kính xuống mức cân bằng với khả năng hấp thụ hoặc loại bỏ khí thải của Trái đất. Trong bối cảnh này, lĩnh vực điện trở thành cơ hội lớn đối với mục tiêu Net Zero của Việt Nam nhờ tiềm năng sản xuất năng lượng tái tạo vượt trội. Và bài toán đầu tư điện năng lượng mặt trời đã được nhiều người quan tâm.

Ông Phạm Đăng An - Phó Tổng Giám đốc Vũ Phong Energy Group (đơn vị chuyên dịch vụ về hệ thống điện mặt trời) trong một hội thảo mới đây, khi chia sẻ với giới truyền thông về cơ hội đầu tư trong lĩnh vực năng lượng tái tạo tại Việt Nam và những khó khăn vướng mắc, đã khuyến nghị “hãy chọn giá đúng” khi đầu tư điện mặt trời.

Cụ thể, do điện mặt trời là sản phẩm đặc thù của... trời, nên tùy thuộc nhu cầu sử dụng, sự thích ứng của cơ sở sản xuất, vị trí lắp đặt... để phát huy hiệu quả cao nhất.

Theo ông An, nhìn chung, khi đầu tư hệ thống điện mặt trời, trước hết phải tuân thủ bài toán “tự sản xuất, tự tiêu thụ” thì mới hiệu quả. Một yếu tố kinh tế khác, do công nghệ đã phát triển nên chi phí đầu tư giảm xuống, đó là một điểm cộng trong bài toán đầu tư điện mặt trời.

Còn về yếu tố môi trường, ông An dí dỏm rằng tấm quang năng lượng mặt trời giờ đây đã có khả năng tái tạo đến 98% chứ không phải dùng để “nướng bò một nắng” như lo ngại.

“Tự sản xuất, tự tiêu thụ” cũng là điểm nhấn trong Nghị định số 135/2024/NĐ-CP ngày 22/10/2024 của Chính phủ về quy định cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà.

Cụ thể, nghị định này quy định các chính sách khuyến khích như: Tổ chức, cá nhân lắp đặt điện mặt trời mái nhà được miễn trừ giấy phép hoạt động điện lực. Tổ chức, cá nhân lắp đặt điện mặt trời mái nhà có công suất lắp đặt từ 1.000kW trở lên và bán điện dư thừa vào hệ thống điện quốc gia, thực hiện thủ tục về quy hoạch điện lực và đề nghị cấp giấy phép hoạt động...

Dù vậy, theo các nhà quản lý và đầu tư, chính sách này vẫn tồn tại nhiều câu trả lời chưa rõ ràng từ thực tiễn. Như chia sẻ của ông Nguyễn Hoàng Dũng - Trưởng phòng Năng lượng tái tạo (thuộc PECC3, Tập đoàn Điện lực Việt Nam) chính sách này chỉ “mở cửa he hé” thôi, chứ chưa thật sự đáp ứng hết nhu cầu đầu tư điện mặt trời.

Tại hội nghị giải thích về Nghị định 135 do Bộ Công Thương tổ chức mới đây, bên cạnh phản hồi tích cực, không ít câu hỏi của nhà đầu tư, ngành điện và cơ quan quản lý địa phương về các vướng mắc.

Ví dụ về quy trình bán điện dư thừa vào lưới, đến nay điện lực địa phương vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng. Hay như sự phân vân của đại diện Công ty Điện lực Quảng Nam về việc phân bổ chỉ tiêu công suất 48MW điện mặt trời mới được ghi trong Quy hoạch điện VIII, cũng không nhận được câu trả lời thỏa đáng...

Chính vì vậy, hành trình phát triển điện mặt trời trong lộ trình Net Zero chưa suôn sẻ và còn gian nan.