Những khu rừng thiêng của người Co, Ca Dong ở Bắc Trà My

Truyền thống giữ rừng

Rừng ma, rừng thiêng, trong tiềm thức của người Co, Ca Dong là những khu rừng linh thiêng, nơi chôn cất người chết, trấn giữ của các đấng thần linh.

Rừng này cách xa làng mạc bởi những khu đồi núi, cánh đồng, sông suối để người sống sinh hoạt, mưu sinh không làm ảnh hưởng tới người đã khuất. Người Co gọi rừng ma, rừng thiêng là Gốc Sờ Nưng, Gốc C’Lo; còn người Ca Dong gọi là Gung H’năng.

Ông Hoàng Ngọc Vinh - Bí thư Đảng ủy xã Trà Nú là cháu nội của liệt sĩ Đinh Tựu (1906 - 1956), nguyên Đại biểu Quốc hội khóa I. Ông Vinh cho hay, sau khi ông nội bị Mỹ sát hại, được dân làng bí mật mang vào rừng Mộ Leo, bên sông Làng Gạch chôn.

Từ đó, hầu hết người thân, dòng tộc ông Tựu mất trong chiến tranh cho đến ngày nay đều được chôn cất ở đây. Rừng Mộ Leo diện tích hiện khoảng 4ha với nhiều loài chim, thú và cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi.

“Người dân trong làng chẳng ai dám chăn thả trâu bò vào khu Mộ Leo hay săn thú, phát rẫy… Còn người lạ, nhất là ở vùng xuôi lên có ý đồ hạ cây gỗ lớn đều bị dân làng phát hiện không cho vào rừng” - ông Vinh nói.

Theo già làng người Co - Huỳnh Sáu (94 tuổi, thôn 1, xã Trà Nú), ở Trà Nú có cả vài chục khu rừng thiêng. Riêng khu Làng Gạch có hàng chục khoảnh như Mô Thil Léo, Mô Ra Zớ, Mô Thil Tóc, Mô Tở Póc… và đều nằm bên kia sông.

“Rừng thiêng là nơi kiêng kỵ, khi có người chết thì dân làng đưa vào chôn. Cứ đến khoảng ngày 20-25 tháng Chạp, chỉ có người thân là thanh niên, đàn ông trưởng thành đến dọn mồ mả” - già Sáu cho hay.

Sinh kế từ rừng

Rừng thiêng do được cộng đồng bảo vệ nghiêm ngặt nên gần giống với rừng nguyên sinh, tán cao, xanh đều và rậm rạp, bao bọc xung quanh thường là những khu rừng nghèo, rừng trồng có tán thấp hay nương rẫy.

Ước tính sơ bộ, tại Bắc Trà My có vài trăm điểm, khoảnh, khu rừng thiêng với diện tích lên đến hàng nghìn héc ta. Quản lý, bảo vệ các khu rừng này thì các ngành chức năng hiếm khi “bận tâm”.

Sự kiêng kỵ, tôn kính bề trên, người đã khuất và giữ rừng là phong tục, nét văn hóa có tính giáo dục truyền thống rất đáng quý. Những khu rừng thiêng thật sự là những vùng sáng giữ rừng tại cộng đồng.

Theo ông Trương Bá Lâm - Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Bắc Trà My, những năm gần đây, thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước như Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi, chi trả dịch vụ môi trường rừng trong các lưu vực thủy điện, hơn 28.396/29.212ha rừng tự nhiên ở Bắc Trà My đã có chủ quản lý gồm Ban Quản lý rừng phòng hộ huyện, các cộng đồng dân cư.

Hầu hết diện tích rừng này đang được chăm sóc, quản lý bảo vệ chặt chẽ, hạn chế thấp nhất các vụ xâm hại, vi phạm pháp luật về lâm nghiệp.

Từ năm 2023, thông qua chương trình mục tiêu quốc gia, có hơn 7.525ha rừng tự nhiên ngoài lưu vực thủy điện tại các xã Trà Giáp, Trà Ka, Trà Đốc, Trà Kót và Trà Nú được phê duyệt, giao khoán công việc và dịch vụ quản lý, bảo vệ và chăm sóc đến năm 2028, kinh phí thực hiện hơn 17,9 tỷ đồng.

Qua đó, khuyến khích người dân tham gia bảo vệ rừng, tạo công ăn việc làm, cải thiện thu nhập. Có 21 cộng đồng với khoảng 251 hộ, chủ yếu là người dân tộc thiểu số nhận khoán, mỗi hộ không quá 30ha với thu nhập từ việc chăm sóc, bảo vệ 18 triệu đồng/năm, tương đương 1,5 triệu đồng/tháng.

Ông Châu Minh Ninh - Giám đốc Ban Quản lý rừng phòng hộ huyện Bắc Trà My cho biết: “Rừng được hộ gia đình và cộng đồng làm chủ, giữ rừng, được hưởng lợi có thêm công ăn, việc làm và được trả chế độ theo quy định với nguồn thu nhập ổn định nên họ rất phấn khởi. Cùng với những khu rừng thiêng, các diện tích rừng nghèo kiệt, rừng nghèo lân cận không ngừng được hồi sinh, góp phần nâng độ che phủ rừng tại Bắc Trà My lên đáng kể, hiện đạt tỷ lệ 60,25%, tăng 0,15% so với năm 2021”.