Quê ngoại

Tìm về câu chuyện dòng sông

Những câu chuyện kể của mẹ tôi về ông ngoại làm quan thời phong kiến, thường cưỡi ngựa qua khắp vùng, cứ chập chờn bay qua trong giấc ngủ ấu thơ, ngỡ đã rơi vào quên lãng. Cho đến năm 1975, khi tôi dạy học tại Điện Bàn, mẹ đôi lần cùng tôi về nhà thờ tộc Phan trong những dịp Thanh minh quê ngoại. Và tôi hiểu thêm cội nguồn, quê mẹ của tôi.

Nhớ những năm 1980, khi tôi còn làm văn nghệ ở Điện Bàn, ngày ấy các nhà văn Phan Tứ, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Ngô Thị Kim Cúc, Hoàng Minh Nhân… mỗi lần về đây sáng tác, tôi đều được tháp tùng các anh chị đi dọc theo sông Thu Bồn.

Từ “Những biền dâu sống lại” của Ngô Thị Kim Cúc đến bút ký “Đứa con phù sa” của Hoàng Phủ Ngọc Tường, rồi tuyển thơ “Giữa xanh thẳm Thu Bồn” của nhiều tác giả....; tất cả họ đã soi mình vào mảnh đất này như chiếc thuyền con tắm mát giữa dòng sông lịch sử qua tác phẩm của mình.

Những ngày mẹ sống bên tôi ở thị trấn nhỏ này, nỗi nhớ quê luôn là khắc khoải, bồn chồn đến day dứt. Mẹ cứ mong được các con đưa về thăm nhà thờ tộc Phan trên Gò Nổi.

Làng Đại Hồng quê chồng, một bên là núi non thơ mộng, nơi có thắng cảnh Bằng Am - Khe Lim nổi tiếng, bên kia là con sông Vu Gia hiền hòa chảy dọc suốt thời thiếu nữ mẹ tôi những năm tháng chiến tranh. Thế mà trong góc nhỏ ký ức, mẹ tôi vẫn luôn thao thức nhớ về làng Bảo An ngày thơ bé với biết bao vui buồn...

Những năm 1980, do phụ trách Chi hội Văn học nghệ thuật Điện Bàn mà tôi may mắn được cùng với các nhà văn lần theo hành trang cuộc đời của những nhân vật lịch sử như Hoàng Diệu, Phạm Phú Thứ, Trần Cao Vân, Phan Khôi, Lê Đình Dương, Trần Quý Cáp… trên mảnh đất giàu có văn hóa này.

Trong bút ký “Đứa con phù sa”, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường viết: “Trong khoảng một nghìn năm trăm năm từ ấy đến giờ, trải biết bao hoạn nạn của trời đất, thế mà cái dòng chảy của sông Thu Bồn hầu như không hề thay đổi”.

Dòng chảy không đổi, con sông ấy vẫn cứ mãi đắp bồi phù sa. Văn nghệ sĩ khắp nơi về đây bằng chính tấm lòng ngưỡng mộ, tri ân. Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường không lần theo quá khứ, không dừng lại ở tính chất hoài cổ mà bao giờ ông cũng nồng ấm hiện tại, dùng lịch sử để lý giải những vấn đề của hôm nay.

Nhớ những người đã xa

Sáng nay, một mình tôi lái xe về Gò Nổi, đến ngay nhà thờ tộc Phan, phái Nhì, rồi ra một quán nhỏ ngồi nhớ lại bao điều. Nhớ năm 1988, tôi đã “gan dạ” dám đưa nhà thơ Phùng Quán về Trường THPT Nguyễn Duy Hiệu làm đêm thơ “Tạ Làng”. Hội trường không còn một chỗ trống, những người yêu thơ đứng phía sau phải chất cao ghế bàn lên mới nghe được “Lời mẹ dặn” của ông.

Chiều hôm đó, nhà thơ Phùng Quán ngồi đàm đạo với thầy Nguyễn Văn Xuân về Phan Khôi - một nhân cách lớn, đã lựa chọn con đường để tự trở thành một nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu văn hóa xuất sắc.

Thầy Xuân với giọng Quảng chắc nịch, sang sảng tại nhà ông Nguyễn Tấn Minh - Chủ tịch UBND huyện lúc bấy giờ: Phan Khôi là một kẻ sĩ tiêu biểu, là con người của thời đại, sinh ra từ các trào lưu yêu nước như Duy Tân, Đông Du, Đông Kinh Nghĩa Thục. Truyền thống của làng quê văn hiến, của gia đình cộng thêm tố chất thiên bẩm đã hun đúc nên phẩm chất và bản lĩnh của một con người Quảng Nam thứ thiệt sừng sững hơn nửa thế kỷ, dù cuộc đời ông trải qua bao sóng gió…

Tôi lại nhớ mới đây thôi, trong dịp đầu xuân cũng chính trên quê mẹ của mình, nhà văn Đặng Tiến từ Pháp về cùng với các nhà thơ Đông Trình, họa sĩ Vũ Dương... đến thăm các danh nhân Điện Bàn và dừng chân tại nhà thờ tộc Phan Bảo An này. Không ai nói ra, nhưng tất cả đều ngước nhìn di ảnh cụ Phan Khôi như bày tỏ lòng biết ơn, ngưỡng mộ.

Nhà văn Đặng Tiến quê làng An Trạch, phủ Điện Bàn, lập nghiệp tại Pháp từ năm 1968, giảng dạy tại Đại học Paris, với nhiều tác phẩm nổi tiếng. Ông nói với chúng tôi: “Cuộc đời của Phan Khôi gian truân đầy khí phách, hệt bài thơ “Nắng được thì cứ nắng” đầy bản lĩnh của cụ”.

Một ngày về quê mẹ suy tư và tĩnh lặng, hương vị của ly cà phê giữa làng quê Gò Nổi đầy ắp mùi rơm rạ bùn đất. Và tôi đang mơ được ngồi sau lưng ông ngoại trên yên ngựa để cùng ông lang bạt về nguồn, nơi có con sông Vu Gia một thời tuổi thơ tắm mát.