Sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 2013: Khẳng định bản chất và mô hình tổng thể của thể chế chính trị

Việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 2013 tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV có ý nghĩa then chốt nhằm cập nhật cơ chế tổ chức và vận hành bộ máy nhà nước theo hướng tinh gọn, hiện đại; bảo đảm tính thống nhất và khả năng thi hành của các quy định Hiến pháp; tạo nền tảng pháp lý vững chắc để triển khai các chính sách đổi mới, hội nhập vào giai đoạn tiếp theo; thể hiện sự quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Quốc hội, Chính phủ và toàn hệ thống trong việc hoàn thiện thể chế.

Tham gia thảo luận để hoàn thiện dự thảo Nghị quyết, đại biểu Dương Văn Phước - Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội chuyên trách tỉnh Quảng Nam đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu, xem xét, tiếp thu các nội dung cụ thể sau:

Tại khoản 3, Điều 9 dự thảo Hiến pháp quy định “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận và các tổ chức xã hội khác hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Nhà nước tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận và các tổ chức xã hội khác hoạt động”. Tại khoản 1, Điều 9 quy định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài”.

Như vậy, có thể hiểu ngoài các tổ chức chính trị - xã hội (như: Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội LHPN Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam) được quy định cụ thể tại khoản 2, Điều 9 thì dự thảo Hiến pháp lần này còn quy định “các tổ chức xã hội” (tại khoản 1, Điều 9) và “các tổ chức xã hội khác” (tại khoản 3, Điều 9) liên hiệp tự nguyện hoạt động xoay quanh Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Tuy nhiên, dự thảo Hiến pháp chưa đề cập đến “các tổ chức xã hội” và “các tổ chức xã hội khác” cụ thể là những tổ chức nào? Có là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hay không? Có trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hay không? Và hoạt động cụ thể như thế nào? Nội dung này cần thiết phải được làm rõ để đảm bảo tính bao quát, đầy đủ, chặt chẽ và toàn diện trong dự thảo sửa đổi, bổ sung Hiến pháp lần này.

Liên quan đến hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, đại biểu cho rằng Hiến pháp 2013 (khoản 2, Điều 9) và dự thảo sửa đổi Hiến pháp lần này (cũng tại khoản 2, Điều 9) đều quy định “…Đoàn TNCS Hồ Chí Minh… là tổ chức chính trị - xã hội, được thành lập trên cơ sở tự nguyện”, nhưng trong lời nói đầu của Điều lệ Đoàn TNCS Hồ Chí Minh nêu “Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện”.

Việc quy định “được thành lập trên cơ sở tự nguyện” hay “hoạt động trên cơ sở tự nguyện” là sát đúng, phù hợp hơn với tính chất của tổ chức đoàn thanh niên. Như vậy, về cả bản chất và nội hàm quy định trên là chưa đồng bộ, thống nhất. Đề nghị Ban soạn thảo thận trọng, cân nhắc quy định cho phù hợp. Cần phân định hoạt động trên cơ sở tự nguyện và thành lập trên cơ sở tự nguyện là 2 nội hàm hoàn toàn khác nhau.

Tại khoản 2, Điều 9 và Điều 10 của dự thảo cùng quy định một chủ thể là Công đoàn Việt Nam nhưng nội dung, tính chất lại không đồng nhất, dẫn đến có cách hiểu có thể khác nhau, bởi lẽ:

Thứ nhất: Về tính đại diện của Công đoàn Việt Nam: Theo quy định tại khoản 2, Điều 9 được hiểu Công đoàn Việt Nam là các tổ chức chính trị - xã hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của thành viên, hội viên tổ chức mình; nhưng quy định tại Điều 10 của dự thảo thì lại được hiểu Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội của giai cấp công nhân và của người lao động, đại diện, chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng cho đoàn viên công đoàn và người lao động. Cùng một chủ thể nhưng quy định về tính đại diện của Công đoàn Việt Nam dẫn đến có cách hiểu khác nhau, chưa đồng nhất.

Thứ hai: Về cơ sở hình thành của Công đoàn Việt Nam: Theo quy định tại khoản 2, Điều 9 thì Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, được thành lập trên cơ sở tự nguyện, nhưng quy định tại Điều 10 thì không nêu rõ cơ sở hình thành của Công đoàn Việt Nam, không kế thừa quy định này của Hiến pháp hiện hành.

Cuối cùng, đại biểu Dương Văn Phước nhấn mạnh: Nhân dân đánh giá cao và rất đồng tình ủng hộ chủ trương của Đảng, Nhà nước ta về sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp 2013 nhằm tạo cơ sở pháp lý để thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính, tổ chức bộ máy, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị trong giai đoạn cách mạng mới.

Việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp để đáp ứng yêu cầu đổi mới cải cách bộ máy là rất cần thiết nhưng phải đảm bảo ổn định hệ thống chính trị, kế thừa, phát huy các yếu tố lịch sử, các nguyên tắc cơ bản của cả hệ thống chính trị là cực kỳ quan trọng, nhằm tiếp tục khẳng định bản chất và mô hình tổng thể của thể chế chính trị nước ta.