Những năm qua, sự ra đời của Tổ hợp tác sản xuất mây tre đan Sông Kôn (thôn Bhờ Hôồng, xã Sông Kôn, Đông Giang) không chỉ góp phần bảo tồn và phát triển nghề mây tre đan truyền thống của đồng bào Cơ Tu mà còn góp phần cải thiện sinh kế cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây.
Sản phẩm truyền thống đặc trưng
Đan lát là nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Cơ Tu tại huyện Đông Giang nói riêng và các huyện miền núi trong tỉnh nói chung. Người Cơ Tu ở Sông Kôn chuyên đan lát các sản phẩm truyền thống như nia, nong, giỏ cá, mâm ăn cơm, đơm bắt cá, các loại gùi…
Để làm ra các sản phẩm đan lát truyền thống, người Cơ Tu phải trải qua nhiều công đoạn thủ công, đòi hỏi sự kiên trì, tỉ mỉ, bắt đầu từ việc vào rừng chọn nguyên liệu, sau đó chẻ sợi, phơi khô, nhuộm màu rồi mới đan sản phẩm.
Theo các nghệ nhân Cơ Tu, để có thể tạo ra được một sản phẩm đan lát đẹp và tinh xảo, phụ thuộc rất nhiều vào kinh nghiệm của người đan, từ khâu tìm kiếm vật liệu đến sơ chế, kỹ thuật nhuộm, đan.
Nguyên liệu làm sản phẩm đan lát thủ công truyền thống là mây, tre, lồ ô, dứa, sợi guột... được lấy trong rừng và phải qua một số công đoạn sơ chế công phu. Có sản phẩm làm 5-7 ngày là xong, nhưng có sản phẩm phải trau chuốt mất 15 ngày mới hoàn thành.
Số nghệ nhân ở các làng bản Cơ Tu trên địa bàn huyện còn duy trì nghề đan lát không còn nhiều. Nguy cơ mai một nghề đan lát truyền thống hiển hiện khi nhiều gia đình người Cơ Tu dần thích dùng các vật dụng làm bằng nhựa, inox tiện lợi, số người theo nghề đan lát vơi dần. Phần lớn người trẻ Cơ Tu đi học rồi làm những công việc có thu nhập cao hơn, làm việc trong nhà máy, xí nghiệp với mức lương ổn định nên không nhiều người trẻ mặn mà theo nghề.
Nỗ lực trong công tác bảo tồn
Từ sự hỗ trợ của Nhà nước, các tổ chức phi chính phủ, nhiều lớp truyền nghề đan lát mây tre cho người trẻ được tổ chức, vừa tạo sản phẩm phục vụ đời sống, vừa tạo các sản phẩm du lịch, giúp người Cơ Tu có thêm thu nhập để cải thiện đời sống…
Tổ hợp tác sản xuất mây tre đan Sông Kôn có 32 thành viên, do chị Aral Thị Múc làm tổ trưởng. Người Cơ Tu bán mỗi chiếc gùi với giá 200-250 nghìn đồng; các sản phẩm đồ dùng khác có giá dao động từ 50-170 nghìn đồng, tùy kích cỡ.
Sản phẩm loại lớn có giá 1,2-1,5 triệu đồng. Sản phẩm đan lát còn có thêm một số mẫu mã, kiểu dáng, chủng loại như: hộp đựng giấy ăn, rổ rá nhỏ, rổ rá trung, lọ hoa trang trí, bình hoa cỡ lớn với màu sắc đa dạng.
Chị Aral Thị Múc cho hay, sản phẩm tổ làm ra chủ yếu trưng bày, bán cho khách du lịch, tham gia các hội chợ, triển lãm. Hằng tuần, thành viên trong tổ phân công nhiệm vụ như lên rừng lấy mây, chẻ mây, vót, tuốt, đan, nhuộm màu, phơi khô… Sản phẩm được ký gửi ở một số điểm du lịch, trong đó có Cổng trời Đông Giang, song đầu ra chưa nhiều, khả năng tiếp cận du khách còn hạn chế…
“Từ sự hỗ trợ của Dự án bảo vệ rừng bền vững và đa dạng sinh học, bà con trong tổ được hỗ trợ học nghề, thiết kế nhiều sản phẩm đa dạng, hỗ trợ một số dụng cụ thô sơ phục vụ đan lát. Thỉnh thoảng có các đơn hàng nhỏ lẻ từ sự kết nối, hỗ trợ của một số tổ chức, cá nhân. Chúng tôi vẫn gặp khó trong việc tìm kiếm đầu ra sản phẩm. Một phần do các công đoạn tạo ra sản phẩm mây tre đan phức tạp và tốn nhiều thời gian nên tổ cũng không dám ký kết hợp đồng vì sợ không đủ sản phẩm để giao theo đơn” - chị Aral Thị Múc nói.
Được biết, sản phẩm đan lát của người Cơ Tu được huyện Đông Giang xây dựng trở thành sản phẩm OCOP bản địa. Đây là động lực để đồng bào Cơ Tu nỗ lực bảo tồn nghề truyền thống. UBND huyện Đông Giang đã tranh thủ nguồn vốn từ các chương trình, dự án như dự án Trường Sơn Xanh, Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam (VietCraft)… để hỗ trợ, khôi phục nghề truyền thống, trong đó có nghề đan lát mây tre. Người dân các xã A Ting, Sông Kôn của Đông Giang được hỗ trợ một số mô hình trồng mây dưới tán rừng giúp cải thiện sinh kế, đồng thời tạo nguyên liệu bền vững cho nghề mây tre đan truyền thống Cơ Tu.