Lê Văn Hiến và tổ chức “Những người Việt Nam mới”

Nhạy bén ứng phó tình hình

Thời điểm tháng 8/1945, có khoảng 97.000 quân Nhật và thường dân Nhật tại Đông Dương. Tại Việt Nam, ở miền Bắc có 18.000 quân nhân, 1.500 thường dân; riêng Quảng Nam - Đà Nẵng có khoảng 15.000 quân Nhật.

Từ thực tiễn cách mạng tại Hà Nội, Trung ương Đảng chỉ đạo các địa phương nên thuyết phục quân Nhật án binh bất động, bàn giao cho ta vũ khí và ta cung cấp lương thực cho chúng.

Tại Đà Nẵng, Mặt trận Việt Minh thành phố Đà Nẵng do ông Lê Văn Hiến đứng đầu, đã chủ động thương lượng với quân Nhật, cử ông Phan Thêm (tức Cao Hồng Lãnh) vào đại bản doanh của Nhật tại Đà Nẵng để thương lượng; riêng Lê Văn Hiến trực tiếp vào Quảng Ngãi thương thuyết với quân Nhật để chúng không làm khó việc giành chính quyền ở các tỉnh miền Trung.

Trên đường về, khi ông vừa đến trú tại trụ sở ủy ban khởi nghĩa của một xã tại Quảng Ngãi thì quân Nhật dùng xe quân sự ập đến bắn phá nơi này, nên Việt Minh của Quảng Ngãi nghi Lê Văn Hiến là “Việt gian”, suýt hành hình ông. Sau nhờ biết ông là tác giả của sách “Ngục Kon Tum” nên Tỉnh ủy Quảng Ngãi kịp thời can thiệp thả ông ra.

Việc chủ trương thương lượng với phát xít Nhật để chúng đồng ý án binh bất động nhằm thực hiện giành quyền tại Đà Nẵng, cũng là cơ sở để Lê Văn Hiến tham mưu cho Chính phủ Cụ Hồ thu dung những người Nhật tại Việt Nam và lập nên tổ chức “Những người Việt Nam mới” rất độc đáo sau này.

Theo ông Nguyễn Dược - nguyên Thư ký cố Bộ trưởng Tài chính Lê Văn Hiến, chủ trương này đã giúp cho bản thân các tù hàng binh đó thoát khỏi sự xử lý tùy tiện của một số địa phương xa xôi chưa quán triệt chính sách nhân đạo của Đảng và Chính phủ đối với tù hàng binh.

Đồng thời cũng là cơ hội tốt để bổ sung thêm cho các ngành nhiều chuyên gia giỏi thuộc các lĩnh vực quân sự, kinh tế, kỹ thuật, y tế… mà buổi đầu chúng ta đang còn rất thiếu. Số người này được gọi với cái tên chung là “Những người Việt Nam mới”.

Tinh thần nhân đạo

Theo ước tính của Christopher E. Goscha, từ năm từ 1945 đến năm 1950, có khoảng 2.000 người Nhật đã theo Việt Minh. Lý do quan trọng nhất đã thúc đẩy những binh lính Nhật sang hàng ngũ Việt Minh là thái độ cởi mở chân tình của người Việt Nam, coi họ như “những người Việt Nam mới”, đối xử với họ ân cần, biết tin dùng họ theo khả năng chuyên môn của mỗi người, nhất là những sĩ quan, hạ sĩ quan đã được đào tạo qua Trường Nakano ở Nhật, hoặc những người có chuyên môn về kinh tế, kỹ thuật.

Nhiều sĩ quan Nhật đóng góp cho cách mạng Việt Nam như: Nakahara Mitsunobu, Ishii, Saitoh, Mukaiyama...; nhiều người giảng dạy, huấn luyện cho bộ đội ta ở Thái Nguyên hay tại Trường Trung học lục quân Quảng Ngãi…

Là người tham mưu cho Chính phủ Cụ Hồ về sử dụng “những người Việt Nam mới”, Lê Văn Hiến là người đi đầu gương mẫu, trong các chính sách đãi ngộ đối với họ.

Theo ông Hồ Tế - nguyên Bộ trưởng Tài chính, chính Bộ trưởng tiền nhiệm Lê Văn Hiến đã tham mưu cho Đảng, Chính phủ Cụ Hồ buổi đầu lập nước và chống thực dân Pháp quay lại xâm lược nước ta nhiều quyết sách quan trọng về kinh tế, tài chính và khéo vận dụng cán bộ, trưng dụng nhân tài, trí thức, nhân sĩ, kể cả “những người Việt Nam mới”…

Riêng tại Bộ Tài chính, Lê Văn Hiến đã trực tiếp sử dụng một số “người Việt Nam mới” gốc Nhật vào các việc như kỹ thuật, y tế… và đã trả cho họ một mức lương rất hấp dẫn 600 đồng/người/tháng, tương đương với mức lương bộ trưởng của ông. Có thời gian, một số trong “những người Việt Nam mới” ấy có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn trong đời sống đã được Lê Văn Hiến giải quyết trợ cấp nhiều lần.

Lê Văn Hiến có vai trò rất lớn với phong trào cách mạng Trung Kỳ nói chung và Quảng Nam - Đà Nẵng nói riêng. Bằng tinh thần yêu nước, dấn thân vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, ông đã vượt qua bao nhiêu gian lao, khổ ải để cùng các đồng chí của mình đưa phong trào cách mạng Đà Nẵng - Quảng Nam tiến lên cho đến ngày nước nhà được độc lập.

Quãng thời gian đó, đã trui rèn ở ông phẩm chất của một chiến sĩ cách mạng kiên trung, một trí thức đáng trân trọng của Đảng, được Bác Hồ hết mực yêu quý.

Chính những kinh nghiệm hoạt động cách mạng tại quê nhà đã giúp ông có nhiều kinh nghiệm và đề xuất thiết thực cho sự nghiệp giải phóng dân tộc sau này.

Không phải ngẫu nhiên khi Cụ Hồ giao cho ông trọng trách Bộ trưởng Bộ Lao động, rồi Bộ trưởng Bộ Tài chính (từ kinh nghiệm xây dựng tài chính đảng trước đó) và đồng ý đề xuất của ông về xây dựng đội ngũ “những người Việt Nam mới” (từ chủ trương thương lượng với Nhật để giành chính quyền tại miền Trung và Đà Nẵng trước kia).

Mặc dù đồng chí Lê Văn Hiến đã qua đời từ lâu song con cháu “những người Việt Nam mới” hằng năm đều từ Nhật qua thăm gia đình ông. Việc được Chính phủ Cụ Hồ giao những trọng trách quan trọng ngay những ngày đầu lập quốc càng cho thấy tầm vóc, uy tín, đức độ, tài năng, tinh thần dấn thân vì sự nghiệp giải phóng dân tộc của ông.