Ngoảnh đầu từ Thái để thấy Chiêm Thành

1. Nói thế không đồng nghĩa tôi đồng hóa văn hóa Thái với văn hóa Champa ở Quảng Nam, miền Trung Việt Nam. Lịch sử đã chứng minh rằng sự giống nhau giữa hai nền văn hóa này không phải ngẫu nhiên, mà Champa xưa đã có một thời thuộc về đế chế Khmer cổ.

Sự hùng mạnh của đế chế Khmer đã thống trị lãnh thổ Campuchia và Thái Lan. Và hơn hết, Thái Lan nói chung và Bangkok nói riêng có một lượng lớn người dân nhập cư từ Trung Quốc sang, tăng thêm sự tương đồng khi Champa dần sáp nhập vào Đại Việt sau khi vua Chế Mân băng hà.

Khi lần đầu đặt chân lên đất Thái, tôi đã không nhận ra Thái Lan đa sắc tộc như thế nào. Tôi thích thú với kiến trúc Thái Lan một, tôi say đắm cộng đồng đất nước này mười. Bởi Thái Lan đâu chỉ có người Thái.

Bước chân vào Pattaya, tôi thấy khách du lịch Trung Quốc, nhà hàng Ấn Độ, quán vỉa hè bán Kebab Thổ Nhĩ Kỳ, tiệm lụa Trung Đông, và gái điếm Nga.

Phố đèn đỏ Pattaya thu hút rất nhiều khách du lịch, và họ đã đưa những cô gái Nga tóc vàng mắt xanh môi trắng nhảy nhót thu hút những vị khách muốn tình một đêm. Đa sắc tộc là có thật, nhưng sự đa sắc tộc của Thái Lan đau đáu giá trị nhân văn khi một bộ phận con người bị mua bán như món hàng không hơn không kém.

Nhìn vào xã hội Thái, tôi không khỏi nghĩ về Champa xưa, khi nền văn hóa giờ đã lùi vào dĩ vãng và từng có một thời vàng son khi đa sắc tộc đi kèm với quyền làm người. Champa đã dạy chúng ta nâng niu phụ nữ. Một xã hội mẫu hệ như Champa đã trao quyền cho phụ nữ được thừa kế tài sản, đặc biệt là đất đai và nhà cửa, con cái cũng sẽ được theo họ mẹ. Người Chăm còn thờ cúng nữ thần Po Nagar, được coi là mẹ của đất nước, người sáng tạo ra thiên nhiên và bảo vệ cộng đồng.

Giao thương văn hóa đã ưu ái cho đất nước Chiêm Thành sự đa dạng sắc tộc khi họ không chỉ có người Chăm, mà còn là Ấn Độ, Malay, Trung Đông. Và cho dù bất kỳ dân tộc nào đến sống ở Champa thì vai trò của người phụ nữ vẫn được đặt lên hàng đầu. Cùng từng là một phần của đế chế Khmer, nhưng khoảng cách trong tôn trọng phụ nữ, Champa đi trước Thái Lan hàng nghìn năm.

2. Là một đất nước có tỷ lệ theo Phật giáo lên tới 94%, nhưng người Thái thờ nhiều nhất không phải là đức Phật Thích Ca Mâu Ni mà là thần Brahman của Ấn Độ giáo. Thần Brahman có bốn mặt quay về bốn hướng Đông Tây Nam Bắc, là vị thần mang lại may mắn, bảo hộ và thịnh vượng. Đền thờ Erawan ở thủ đô Bangkok tấp nập người đến dâng hoa viếng thần Brahman, cầu mong cho những điều ước thành hiện thực.

Tôi được biết người dân Thái tin rằng thần Brahman đã đi cùng đức Phật, bảo vệ và khuyên bảo ngài trong suốt những năm tháng tu hành. Cho nên việc thờ cúng Brahman không hề xung đột mà ngược lại, đã làm đa dạng thêm đời sống tu hành Phật giáo của Thái Lan. Bằng chứng là ngôi chùa Thuyền Wat Yan Nawa đặt tượng thần Brahman ngay khi bước vào trước khi người ta được cho phép viếng thăm xá lợi đức Phật Thích Ca Mâu Ni.

Từ Brahman đến đức Phật Thích Ca, tôi được biết nhiều hơn về Phật giáo tiểu thừa hay Phật giáo chính thống, Nam truyền mà Thái Lan đã chịu ảnh hưởng từ người hàng xóm Ấn Độ. Giáo lý nhà Phật đã thấm nhuần vào tư tưởng người Thái, hình thành giá trị đạo đức cao đẹp, đặc biệt là lòng hiếu thảo với cha mẹ.

Người Thái tin rằng sinh nhật hằng năm chính là dịp tri ân người đã sinh ra mình, nên họ sẽ cố gắng về nhà sớm, chuẩn bị một thau nước để rửa chân cho cha mẹ mình. Sau đó sẽ cùng nhau đi viếng lễ chùa, cầu mong cho cha mẹ được sống bình an, hưởng thọ an vui cùng con cháu.

Bên cạnh Phật giáo và sự ảnh hưởng từ Ấn Độ giáo, Thái Lan có rất nhiều nhà thờ Hồi giáo mà tôi ước rằng mình có nhiều thời gian hơn để viếng thăm. Hồi giáo là tôn giáo thiểu số lớn nhất ở Thái Lan, người Hồi giáo ở đây chủ yếu là người Mã Lai, đã sinh sống và duy trì tín ngưỡng của mình từ nhiều thế kỷ trước.

Sự phát triển của cộng đồng Hồi giáo không chỉ dẫn đến sự pha trộn giữa kiến trúc Hồi giáo và kiến trúc Thái, mà còn là nhu cầu thức ăn halal theo chuẩn Hồi giáo ngay trên đường phố Thái Lan.

Không khó để bắt gặp những phụ nữ Hồi giáo mang hijab trên khắp đường phố Bangkok. Cho dù Thái Lan từng có xung đột tôn giáo, người dân vẫn sống hiền hòa giữa sự khác biệt tôn giáo trên từng cung đường tôi qua.

3.Hầu hết khía cạnh văn hóa Thái Lan đã mang tôi quay về để nghĩ tới Mỹ Sơn. Bởi đất Champa xưa giao thoa Ấn Độ giáo, Phật giáo và Hồi giáo mà người Chăm đến nay vẫn còn duy trì, thực hành và truyền dạy cho thế hệ mai sau.

Tôi nhớ mình đã thấy tượng thần Brahman ở Bảo tàng Chăm Đà Nẵng, nơi ngài đứng uy nghiêm sau biết bao lớp bụi thời gian, bên cạnh Shiva vẫn hùng hồn tinh thần hủy diệt và tái sinh.

Và khi đến với những vũ nữ Chiêm Thành, tôi nhận ra sự mềm mại nhưng khỏe mạnh của người Chăm tương đồng với những vũ nữ Thái. Cả chiếc váy quấn quanh người họ cũng được tạc giống nhau đến từng đường nét mảnh vải.

Kiến trúc Ấn Độ giáo trong thẳm sâu Champa vẫn còn đó. Tôi nhìn những chùa chiền Thái mà cứ mãi nghĩ về Mỹ Sơn, về đất Chiêm Thành. Những khối đá trầm mặc, những đường nét hoa văn tinh xảo như bao chuyện kể về thời vàng son của một nền văn minh rực rỡ.

Mỹ Sơn, với những tháp Chàm uy nghiêm, là minh chứng sống động cho sự giao thoa giữa nghệ thuật Ấn Độ và tinh thần sáng tạo của người Chăm. Những ngọn tháp Chăm đứng sừng sững giữa trời đất, như những người lính canh gác, bảo vệ một nền văn hóa đã từng hưng thịnh, mà trên đất Thái vẫn còn dáng dấp.

Ngày lên máy bay trở về nước, tôi ngoảnh đầu nhìn đất nước nghìn voi, bỗng nhớ một đoạn trong bài thơ “Bên tượng vũ nữ Trà Kiệu” của Nguyễn Trác: “… Thế kỷ Mười đã quá xa xôi/thế kỷ Hai mươi cũng là đồ cũ/nhưng dẫu thêm bao điều kỳ lạ nữa/em vẫn là điều kỳ lạ khôn nguôi/em vẫn sống như nghìn năm đã sống/một đôi tay không thực tay người/một tấm thân ngỡ đầy siêu thoát/vẫn vô cùng gần gũi với nhân gian”.