Thao thức về một "hành lang nước"

Hai “dòng sông ký ức”

Không “đấu nối” trực tiếp, nhưng qua trung gian dòng chảy Thu Bồn, sông Cổ Cò (dài hơn 28km) và sông Trường Giang (dài khoảng 60km) như tiếp nối nhau và tạo thành một hành lang nước liền mạch chạy men theo bờ biển, một hình thái đặc sắc trong khu vực.

Khi hầu hết con sông khác ở miền Trung bắt nguồn từ đại ngàn, chảy từ Tây sang Đông rồi đổ ra biển thì sông Cổ Cò và Trường Giang chẳng có thượng nguồn, chỉ lững lờ trôi song song bờ biển.

Nếu ví dòng sông như một chuyến tàu, những “sân ga” của Cổ Cò và Trường Giang càng khiến nó thêm đặc biệt. Trong khi điểm đầu và điểm cuối của Cổ Cò là Đà Nẵng và Hội An thì sông Trường Giang lại kết nối Hội An và Tam Kỳ. Làm sao có thể đong đếm rằng hai dòng sông này đã chất chứa bao nhiêu ký ức của vùng đất.

Dòng Trường Giang vẫn còn nhiều dấu vết về một thời nhộn nhịp bán buôn nào mắm, cá, chum vại, gạch ngói… của ghe bầu xứ Quảng từ quê đến phố, từ nguồn xuống biển. Còn sông Cổ Cò (Lộ Cảnh giang) lại bảng lảng ký ức hưng thịnh của mấy thế kỷ ngoại thương Đông - Tây ở xứ Đàng Trong.

Dòng nước độc đáo này còn tạo ra một sự đối xứng thú vị khác khi ở phía bắc dòng nước Cổ Cò - Trường Giang hòa vào nhau tại Cửa Đại hướng ra cụm đảo Cù Lao Chàm, còn điểm cuối của sông Trường Giang ở phía nam đổ ra cửa An Hòa ngang qua xã đảo Tam Hải.

Đụn cát bồi lấp cùng lớp lớp bèo dạt đoạn qua Điện Bàn đã vùi Cổ Cò ngậm ngùi chìm vào giấc ngủ đằng đẵng. Ngoái về phía Trường Giang, chằng chịt những ao hồ nuôi thủy sản tịnh tiến ra giữa lòng sông khiến bề rộng dòng sông một số đoạn qua huyện Thăng Bình chỉ còn vài mét, chỉ ghe nhỏ mới lách qua được.

Nhưng, như một sắp đặt của tự nhiên, cả Cổ Cò và Trường Giang đều không bị lãng quên và không đứng ngoài cuộc với sự phát triển thời đại. Mạch nước của hai con sông này kết nối chuỗi đô thị lớn nhất của xứ Quảng và chảy xuyên trong lòng vùng Đông - vùng động lực để tạo đột phá cho quy hoạch tỉnh Quảng Nam đã được xác lập…

“

Việc nạo vét dòng sông, xây dựng mạng lưới các cây cầu không phải chỉ để thông dòng chảy, để đi lại mà còn khơi dậy tiềm lực cho vùng Đông của tỉnh cũng như phát huy giá trị hệ sinh thái của cả một khu vực rộng lớn.

Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Dũng

Thao thức giấc mơ thông dòng

Khi Quảng Nam - Đà Nẵng chưa chia tách, ý tưởng về việc khơi thông sông Cổ Cò đã nhen nhóm. Còn với sông Trường Giang, ngay những năm đầu sau khi tỉnh Quảng Nam tái lập, lãnh đạo tỉnh cũng đã tính chuyện “hồi sinh” dòng sông này.

Sẽ là một câu chuyện chưa hồi kết nếu nhìn lại hành trình đánh thức hành lang nước này. Vì quá nhiều “lời hứa” bỏ lại, sau khoảng 20 năm rục rịch, đến nay “mẫu số” chung của Cổ Cò và Trường Giang vẫn là ách tắc và khắc khoải chờ nạo vét, thông dòng.

Những hoạch định “nghìn tỷ” tiếp tục được gán cho hai dòng sông chứng tỏ khả năng ảnh hưởng của Cổ Cò và Trường Giang không đơn thuần là một dòng nước.

Hơn một nghìn tỷ đồng vốn đầu tư đã đổ vào Cổ Cò để phục vụ các hạng mục liên quan đến dự án nạo vét sông và dự kiến cần tiếp tục chi hơn 900 tỷ đồng nữa thì ước vọng thông dòng Cổ Cò mới trở thành hiện thực. Với Trường Giang, khoản kinh phí hơn 2.700 tỷ đồng nạo vét luồng và xây dựng 6 cây cầu qua sông đã được phê duyệt.

Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Dũng nhấn mạnh: “Việc nạo vét dòng sông, xây dựng mạng lưới các cây cầu không phải chỉ để thông dòng chảy, để đi lại mà còn khơi dậy tiềm lực cho vùng Đông của tỉnh cũng như phát huy giá trị hệ sinh thái của cả một khu vực rộng lớn.

Phải xem đây là dự án động lực, trọng điểm và đặt quyết tâm lớn thực hiện, bởi khi nó hoàn thành sẽ tạo ra sự nền tảng phát triển rất tốt cho Quảng Nam cả một giai đoạn dài phía trước”. Thực tế, ngày nào hành lang nước này chưa thông, những phác thảo về dải phố thị sầm uất đôi bờ cũng sẽ mãi là viễn cảnh…

Giấc mơ về một hành lang trù phú

Tại một hội thảo về quy hoạch đô thị Quảng Nam, TS. Nguyễn Huy Dũng - chuyên gia cao cấp về quản lý rủi ro thiên tai (Ngân hàng Thế giới) nhận định, đặc thù dòng chảy của sông Cổ Cò và Trường Giang cộng với giá trị văn hóa - tự nhiên của nó có thể giúp Quảng Nam biến hành lang nước này thành khu vực trù phú về kinh tế, sinh thái lẫn xã hội.

“Định vị dòng sông về mặt điều hướng kinh tế, đây là cầu nối theo chiều dọc giữa cụm kinh tế với cơ sở hạ tầng bến cảng Chu Lai ở phía nam và cửa sông Hội An ở phía bắc, qua sông Cổ Cò về phía cảng biển Đà Nẵng. Về mặt văn hóa - xã hội, cần tiếp cận dòng sông từ các cộng đồng hiện có và phát triển theo quy hoạch. Bằng cách này, dòng sông đóng vai trò là xương sống cho các chức năng xã hội và chức năng cộng đồng” - TS. Nguyễn Huy Dũng nói.

Thời hạn hoàn thành của dự án “Phát triển tích hợp thích ứng tỉnh Quảng Nam” đã được xác lập vào 2030. Còn việc thông dòng Cổ Cò từ phường Điện Dương, Điện Bàn đến giáp ranh TP.Đà Nẵng cũng đã được xác định trong danh mục đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026 - 2030. Cùng một hành lang, chung một thời hạn, liệu rằng con nước Cổ Cò và Trường Giang có đến “điểm hẹn” chung một thời khắc!

Đi cùng với thăng trầm của xứ Quảng, những dòng sông luôn là hình ảnh thân thương gắn liền với bao thế hệ. Sông chảy cùng kế sinh nhai của cư dân và cũng chảy trong tâm thức của những người con lớn lên cùng vùng đất.

Có lẽ ngoài các đột phá chiến lược để kinh tế - xã hội vùng đất này cất cánh trong chặng đường sắp tới như toan tính của quy hoạch tỉnh, với nhiều người dân vùng Đông, việc thông dòng được hành lang nước này cũng là một đột phá lớn của cơ quan chức năng. Để mai kia, mạch nguồn sông nước xứ Quảng được trả lại, để đời sông chảy mãi...