Theo câu ca dao mà nhớ quê nhà

Ông ngoại tôi tên Võ Văn Hòe (1910-1996), sinh ra ở làng Thạch Thượng, xã Quế Phong, huyện Quế Sơn, là con trai thầy đồ Võ Văn Nghi, dân làng gọi là cụ Lý - gọi theo tên con trai cả là Võ Văn Lý.

Những năm cuối đời, ông ngoại về sống chung nhà chúng tôi. Ông là người đầu tiên gieo vào tôi những hạt mầm của tình yêu di sản dân tộc.

Một người anh họ sống ở Đan Mạch về thăm nhà đem cuộn băng thâu video kỷ niệm về ông ngoại, trong đó có đoạn tôi còn bé xíu khoảng 5, 6 tuổi ngồi trên võng cùng ông đu đưa đọc bài ca dao “Trèo lên cây bưởi hái hoa”. Bài ca dao này tôi học tới học lui rất lâu; khi vào trung học thì trong sách giáo khoa cũng có dạy thì mới hiểu nội dung chứ hồi nhỏ đọc cho vui miệng.

Cả đám cháu hễ tới thăm ông ngoại (có đứa gọi là ông nội, ông cố) là được ông dạy cho những câu vè, ca dao… Trí nhớ của tôi kém bẩm sinh nên chậm thuộc hơn mấy đứa kia. Tôi chỉ nhớ lõm bõm trong số rất nhiều bài ông hay đọc.

Trong số những bài ca dao, có một bài mà theo lời người lớn trong gia đình kể rằng ông đã dạy từ người con đầu tiên cho đến tất cả con cháu trong nhà.

Con mèo trèo lên cây táo
Cha mẹ nhà cáo mắng chửi nàng dâu
Bà ơi tui không cưới con bà đâu
Cưới tôi có rượu có trầu
Có đưa có rước thì tui mới về
Bây giờ bà nhún bà trề
Con bà ở lại tôi về xứ tui
Một mai tui lấy thằng đui
Nó ngồi một chỗ tui nuôi cũng đành.

Thường ai cũng biết bài ca dao vui nhộn quen thuộc con mèo trèo cây cau thể hiện nghĩa tình hàng xóm với nhau, còn con mèo trèo cây táo trong ca dao Việt Nam diễn tả cảnh “bất hòa giữa mẹ chồng nàng dâu”.

Phiên bản “Con mèo trèo lên cây táo” lưu truyền trong gia đình chúng tôi cho thấy tính cách người phụ nữ thể hiện tinh thần tự chủ, không chấp nhận bị đối xử bất công từ gia đình chồng.

Cá tính của nàng dường như để lại bài học dấu ấn sâu đậm nơi con cháu ngoại. Các phụ nữ của đại gia đình ai cũng mạnh mẽ quán xuyến trong ngoài, vừa nội trợ chăm sóc con cháu vừa làm việc mưu sinh.

Gia tài tinh thần ông để lại cho chúng tôi là những câu ca dao tục ngữ của xứ Quảng.

Thời Nhật Bổn, ông lên Lộc Ninh Bình Phước lập nghiệp làm cho sở cao su. Ở đây ông được mai mối cưới bà ngoại, sanh 2 người con gái rồi mới đưa vợ con về quê ra mắt tổ tiên, họ hàng. Năm 1942, cả nhà về quê thăm ông bà. Bà ngoại thời trẻ cũng là nữ anh thư.

Trên đường từ Nam ra miền Trung, nhiều đoạn đèo hiểm trở, bà ngoại lái xe thay tài xế. Tay lái phụ nữ trẻ bình tĩnh vượt qua đoạn đèo ngoằn nghèo một bên là vực sâu thẳm, một bên là vách núi. Đến cổng làng bà con chạy ra đón hò reo “dâu cụ Lý” mặc áo dài ngồi sau vô lăng cười tươi vẫy chào. Kỷ niệm này là lần về quê Quảng Nam hiếm hoi bởi chiến tranh chia cắt.

Quê Quảng Nam càng xa thăm thẳm bởi dòng đời lưu lạc nổi trôi. Má tôi sau khi về hưu, mấy chị em mới rủ nhau về Quế Sơn thăm mộ ông bà. Chuyến về thăm ấy như một vòng quay chậm rãi đưa chúng tôi trở lại cội nguồn, nơi có bóng ông bà, có con mèo trèo lên cây táo…