Ngày tết, thơm mùi za rắ...

Từ những ngày đầu về làm dâu, tôi đã được bà con Cơ Tu đón tiếp nồng hậu. Ngày tết, ngoài những lễ hội đầy sắc màu là các món ăn ngon mang đậm hương vị núi rừng.

Những cụ già Cơ Tu kể, khoảng một tháng sau mùa gặt, khi vụ rẫy đã thu hoạch, người Cơ Tu bắt tay vào việc chuẩn bị cho tết. Lúc này, gạo nếp được chọn lựa rất kỹ để chuẩn bị cho món bánh sừng trâu, bánh tét. Những ghè rượu cần cũng sẵn sàng.

Người Cơ Tu quan niệm, tết là dịp để “ăn - chơi” đúng nghĩa sau tháng ngày lao động vất vả. Với họ, tết như một món quà được đền đáp từ công sức lao động.

Điều này thể hiện rõ ở mâm cỗ ngày tết của người Cơ Tu. Khác hẳn các dân tộc anh em sinh sống ở Trường Sơn Đông, ngày tết trên mâm đãi khách của người Cơ Tu thường có đủ những món đặc sản như thịt khô xông khói, thịt ủ chua, nướng ống...

Thịt xông khói thường được làm từ thịt chuột, sóc núi. Những năm gần đây, thú rừng “vắng bóng”, người Cơ Tu thay thế bằng thịt heo, bò gác bếp. Món này thường được xắt từng miếng dài, rồi xâu thành xiên và tẩm ướp gia vị. Qua nhiều ngày xông khói, thịt dậy lên mùi thơm đặc trưng.

Ngoài xông khói, người Cơ Tu còn chế biến thịt nướng, thịt ủ chua trong ống nứa, za rắ (thịt thọc nhuyễn trong ống nứa), hay cá, ếch khô cùng với rượu nếp than... để tiếp đãi khách. Người Cơ Tu quan niệm, mâm cỗ đãi khách phải có thịt, thịt đầy ắp trên mâm không chỉ thể hiện lòng hiếu khách mà còn là cách để tạ ơn trời đất đã cho họ một năm bình an, mùa màng bội thu.

Mỗi món ăn trên mâm cỗ không chỉ là thức ăn mà còn là một câu chuyện, một phần trong văn hóa của người Cơ Tu. Nếu chàng rể tiếp đón người nhà bên vợ thì mâm cỗ sẽ được dọn khác với cách bên nhà gái tiếp đón con rể để ăn được “món của nhau”. Ví dụ chàng rể tiếp đón người nhà bên vợ thì sẽ dọn các món thịt 4 chân như heo, bò, trâu, thịt thú rừng... Còn bên đàng gái dọn cho con rể hoặc người thân của con rể gồm các loại cá, gà, vịt... Đây là nét văn hóa độc đáo, thể hiện sự chu đáo và hiếu nghĩa với từng vị khách.

Cũng như vậy, đa số bánh tét của người Cơ Tu không có nhưn như bánh tét của người miền xuôi. Họ nói, điều này cho thấy thể hiện sự giản dị, mộc mạc của cộng đồng người sống gắn bó với thiên nhiên.

Một điều đặc biệt khác với những nghi thức chúc tết thông thường mà tôi được trải nghiệm là ly mật ong gia chủ dành tặng cho những vị khách quý. Người Cơ Tu không chỉ mời rượu như một nghi thức xã giao, mà thay vào đó, họ rót một ly mật ong thơm ngọt gửi đến những khách không uống được rượu. Điều này để thể hiện lòng hiếu khách, sự tôn kính và tình cảm chân thành.

Ly mật ong đó như lời chào đón ấm áp và thân tình, không chỉ dừng lại ở sự tiếp đãi. Đó là sự chia sẻ chu đáo, tấm lòng rộng mở trong việc đãi đằng với khách.

Mâm cỗ tết của người Cơ Tu không chỉ là sự kết nối của những món ăn, mà còn là sự kết nối giữa những trái tim, giữa các thế hệ người Cơ Tu...