Người Quảng làm báo tại Huế

Huỳnh Thúc Kháng - “Thét tiếng dân giữa kinh thành Huế”

“Thét tiếng dân giữa kinh thành Huế” - đó là đánh giá của Tổng Bí thư Trường Chinh về quá trình hoạt động 16 năm của cụ Huỳnh Thúc Kháng với 1.776 số báo Tiếng Dân.

Sau khi trúng cử Viện Dân biểu Trung Kỳ (7/1926), cụ Huỳnh nhận thấy có điều kiện để thực hiện tâm nguyện ra báo, từ đó cụ bắt tay vào công tác chuẩn bị, viết đơn chuyển đến toàn quyền Pierre Pasquier xin xuất bản báo Tiếng Dân bằng chữ quốc ngữ. Ngày 12/2/1927, toàn quyền Pierre Pasquier đã ký quyết định cho phép Huỳnh Thúc Kháng xuất bản báo Tiếng Dân với điều kiện: “Mỗi số báo phải nộp các bài một bản chữ quốc ngữ và một bản dịch ra tiếng Pháp cho Khâm sứ Trung Kỳ ít nhất hai ngày trước khi xuất bản”.

Ngày 10/8/1927, nhằm ngày 13/6 năm Đinh Mão, báo Tiếng Dân ra số đầu tiên. Báo xuất bản bằng chữ quốc ngữ, có 4 trang, khổ 42x58cm, mỗi tuần hai kỳ vào thứ Ba và thứ Bảy. Măng sét báo đề hai chữ “Tiếng Dân” chân phương, đậm nét, bên dưới có hai chữ Tiếng Dân bằng chữ Nôm. Bên trên Măng sét báo đề ngày âm lịch và ngày dương lịch ra báo.

Trong suốt 16 năm tồn tại của Tiếng Dân (1927 - 1943), cụ Huỳnh Thúc Kháng luôn giữ thái độ kiên quyết bảo vệ quyền được nói tiếng nói độc lập, theo lương tri, vượt qua sự hà khắc của chế độ kiểm duyệt để bảo vệ quyền sống của người dân, vì sự tiến bộ của đồng bào. Cụ tuyên bố: “Nếu không có quyền nói thì ít ra cũng giữ được cái quyền không nói những điều người ta buộc nói”. Đây cũng là lời khẳng định về quyền tự do thiêng liêng của con người mà không ai có thể xâm phạm được, đó là quyền được tự do suy nghĩ và giữ tròn khí tiết, phẩm giá của mình.

Sự tồn tại của báo Tiếng Dân thực sự là cái gai trong mắt nhà cầm quyền. Ngày 21/4/1943, toàn quyền Decoux đã ký Nghị định đình chỉ xuất bản báo Tiếng Dân. Ngày 24/4/1943, báo Tiếng Dân ra số 1.776, số cuối cùng, kết thúc 16 năm hoạt động.

Báo Tiếng Dân đã tồn tại suốt 16 năm, với 1.776 số báo giữa kinh thành, góp phần không nhỏ trong việc thức tỉnh và khơi dậy lòng yêu nước, ý thức dân tộc và giá trị văn hóa con người Việt Nam.

Nguyễn Trác - Giám đốc chính trị báo Dân

Tại Huế, bên cạnh tờ Tiếng Dân do cụ Huỳnh Thúc Kháng sáng lập kiêm Chủ bút còn có tờ báo mà một người Quảng Nam khác giữ vai trò là Giám đốc chính trị. Đó là báo Dân của Xứ ủy Trung Kỳ do đồng chí Nguyễn Trác làm Giám đốc chính trị.

Sau khi thành lập lại, Xứ ủy Trung Kỳ khẩn trương cử người của mình và bí mật vận động một số dân biểu tiến bộ “trong nhóm xã hội” Viện Dân biểu Trung Kỳ đứng tên xin phép xuất bản tờ báo mới lấy tên là “Dân”. Để giữ thế hợp pháp, báo Dân dùng danh nghĩa các nghị viên tiến bộ và những người hoạt động “trong nhóm xã hội” có tầm ảnh hưởng đến Viện Dân biểu Trung Kỳ. Dưới vỏ bọc “nhà báo” tự do ở Huế, đồng chí Nguyễn Trác được cử làm Giám đốc chính trị của báo Dân. Chủ nhiệm là Nguyễn Đan Quế; Thư ký, Quản lý kiêm Trị sự tòa soạn là Nguyễn Xuân Các.

Trên măng sét của báo chạy dòng chữ: Dân - “Cơ quan liên hiệp tất cả các lực lượng cấp tiến trong xứ”. Từ số 1 đến số 17 trên măng sét báo Dân ghi: Giám đốc chính trị (Directeur politique): Nguyễn Trác.

Vai trò của Giám đốc chính trị là gì? Đồng chí Trường Chinh (những năm 1939 - 1940, đồng chí Trường Chinh với Bí danh là Đặng Xuân Khu được Xứ ủy Bắc Kỳ phân công phụ trách và trực tiếp làm Giám đốc chính trị báo Tin tức) trong một lần nói chuyện với tạp chí Học tập ngày 29/12/1959 đã nhấn mạnh: “Các công việc giao dịch giấy tờ đều do chủ bút quyết. Nhiệm vụ của Giám đốc chính trị là giữ sao cho báo viết đúng đường lối, đúng chính sách của Đảng”. Như vậy, có thể thấy rằng Giám đốc chính trị có vai trò hết sức quan trọng trong việc định hướng nội dung, tư tưởng của tờ báo theo chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng.

Báo Dân ra số đầu tiên vào ngày 6/7/1938, số lượng phát hành ban đầu là 5.000 tờ, có lúc lên tới 8.000 tờ mỗi kỳ, phát hành trên cả nước, song nhiều nhất vẫn là xứ Trung Kỳ và ở Kinh đô Huế. Nội dung các số báo vừa mang đậm tính chất đấu tranh cách mạng, truyền bá quan điểm và tư tưởng cộng sản, vừa gắn với thị trường, đáp ứng các nhu cầu đa dạng của bạn đọc.

Lo sợ trước ảnh hưởng rộng lớn của báo Dân, thực dân Pháp và Nam triều tìm cách đối phó. Ngày 7/10/1938, chính quyền Nam triều và Bảo hộ lấy lý do áp đặt “đăng tin không thiệt” cấm xuất bản, đóng cửa tòa soạn, khi báo ra đến số 17. Nguyễn Đan Quế, Nguyễn Xuân Các bị bắt, còn Nguyễn Trác bị bắt tại quê nhà hai tháng sau đó.

Huỳnh Ngọc Huệ - Chủ bút báo Tay Thợ

Tháng 9/1945, Xứ ủy Trung Kỳ lập lại, đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ được cử làm Ủy viên Thường vụ Xứ ủy, phụ trách công vận. Trong năm 1946, đồng chí tham gia sáng lập Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam; tổ chức Đại hội thành lập Liên đoàn Lao động Trung Bộ và xuất bản tờ báo Tay thợ.

Báo Tay Thợ số 1 ra ngày 15/1/1946, khổ 18x28cm, mỗi số có 8 trang (có số 12 trang), tòa soạn đóng tại số 15 đường Trần Hưng Đạo, Huế. Trên măng sét báo Tay Thợ ghi: Cơ quan tuyên truyền tranh đấu của công nhân Trung Bộ, xuất bản mỗi tháng ba kỳ, ra vào các ngày 5, 15 và 25 hàng tháng.

Nội dung báo Tay Thợ công bố nhiều chính sách mới của Chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa còn non trẻ, giải thích nhiều từ ngữ, khái niệm mới về người lao động, về giai cấp công nhân và về các tổ chức của công nhân trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Tay Thợ phân tích rõ hơn về quyền và nghĩa vụ của người công nhân… ở chế độ mới. Bên cạnh đó, Tay Thợ đăng nhiều bài thơ viết về công nhân, như bài “Lòng Thợ” của Tố Hữu, “Tặng Thợ Thuyền Lao Động Việt Nam” của đồng chí Nguyễn Chí Thanh.

Báo Tay Thợ xuất bản được hơn 20 số thì tự đình bản vì lý do cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp sắp diễn ra. Các cơ quan Trung Bộ chuẩn bị sơ tán ra các tỉnh Thanh Nghệ Tĩnh, một số chuyển lên chiến khu miền núi Thừa Thiên và vào Quảng Nam. Huỳnh Ngọc Huệ được tổ chức phân công trở về Đà Nẵng tham gia lãnh đạo và dấn thân vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.