Nhà báo Võ Thế Ái - người theo chân Bác Hồ

Từ bức ảnh phóng viên đứng cạnh Bác Hồ

Những năm đầu sau 1975, lần đầu tiên tôi biết đến câu chuyện nhà báo Võ Thế Ái qua một bức ảnh đen trắng treo trang trọng trong phòng khách gia đình người bạn thân - Võ Thế Hòa.

Bức ảnh thể hiện khung cảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đang thăm đập Thác Huống, đi sau có vài người. Tôi tò mò hỏi thăm về bức ảnh, thì Hòa chỉ vào một người đàn ông cao ráo (có nét mặt khá giống Hòa) trong bức hình nói: “Ông này là anh trai trưởng của mình, tên Võ Thế Ái, là thế hệ phóng viên đầu tiên của TTXVN. Hồi đó có thời gian ông thường tháp tùng Bác Hồ trong các chuyến công tác”.

Hòa nói thêm: “Hồi nhỏ bọn mình lớn lên, chỉ biết anh cả qua lời kể của gia đình, vì ảnh đã đi tập kết ra Bắc. Sau ngày hòa bình, anh có về Đà Nẵng nhưng sau đó lại quay ra, nên mình cũng không được gần và biết nhiều về anh”.

Nhà báo Võ Thế Ái - nguyên Phó Trưởng ban Biên tập tin trong nước, nguyên Trưởng phân xã Thông tấn xã Giải phóng Khu 5. Ông đã được tặng thưởng Huy hiệu 75 năm tuổi đảng, Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Quyết thắng hạng Nhất, Huân chương Giải phóng hạng Nhì, Huy hiệu “Chiến sĩ Điện Biên”…

Câu chuyện khiến tôi nửa tin nửa ngờ, nên đã không ngần ngại tìm gặp những nhà báo công tác thâm niên, kỳ cựu ở Đà Nẵng mà tôi thân quen để hỏi rõ hơn. Quả nhiên, những nhà báo tên tuổi gắn liền với sự nghiệp báo chí xứ Quảng và cả nước như các ông Đinh Chương (1932 - 2016), Đoàn Bá Từ (1921 - 2014)… đều xác nhận: Võ Thế Ái là một trong những nhà báo tài năng đầu tiên của TTXVN, quê quán tại Đà Nẵng.

Ông Ái tập kết ra Bắc rồi được vào công tác TTXVN từ khi còn rất trẻ. Thân sinh của Võ Thế Ái là cụ Võ Thường Bích, thuộc lớp người Tây học, là một trong những người viết báo và kinh doanh phát hành báo chí (Pháp ngữ) đầu tiên tại Đà Nẵng.

Những cái “đầu tiên” của nhà báo Võ Thế Ái

Theo lời tự bạch của nhà báo Võ Thế Ái, hồi ông mới ra Bắc, Giám đốc Nha Thông tin lúc đó là ông Trần Văn Giàu nhận biết ông có trình độ tiếng Pháp nên cử đi viết sách về tù binh ở Chiêm Hóa (1950). Sau đó, trong chiến dịch Điện Biên Phủ, ông là nhà báo hoạt động trên cung đường vận tải hỏa tuyến, đã bám sát chiến dịch từ đầu đến giờ phút chiến thắng.

Năm 1955, sau khi Việt Nam Thông tấn xã (VNTTX) tiếp quản trụ sở số 5 Lý Thường Kiệt, Hà Nội, Võ Thế Ái được cơ quan cử đi theo và viết tin về hoạt động của Bác Hồ. Về kỷ niệm những lần đi theo Bác để đưa tin, trong tập Nội san Thông tấn năm 2014, nhà báo Võ Thế Ái kể: “Tết 1955, lần đầu tiên Bác Hồ đi dã ngoại về nông thôn, thăm đập Thác Huống. Tôi may mắn được đi với Bác. Trong bức ảnh chụp Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm đập Thác Huống, phía sau Bác là Bộ trưởng Bộ Thủy lợi Trần Đăng Khoa, nhà văn Bùi Hiển và tôi. Đây là bức ảnh tôi đã nâng niu, gìn giữ suốt những năm sau này như một tài sản vô giá”.

Năm 1957, Võ Thế Ái nhận nhiệm vụ vào Khu 4 thành lập Phân xã VNTTX (nay là Cơ quan thường trú TTXVN tại các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình). Cuối năm 1958, đầu năm 1959, ông ra Tổng xã nhận nhiệm vụ Trưởng tiểu ban Nông nghiệp, Ban Biên tập tin trong nước.

Từ tháng 7/1959, trước khi Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam được thành lập, Võ Thế Ái là nhà báo đầu tiên của TTXVN nhận nhiệm vụ vào chiến trường miền Nam góp phần xây dựng Thông tấn xã Giải phóng. Ngày 28/8/1959, cuộc khởi nghĩa Trà Bồng (Quảng Ngãi) nổ ra, sau đó địch phản kích bằng hàng chục cuộc càn quét lớn nhỏ. Võ Thế Ái lại là nhà báo đầu tiên và duy nhất có mặt tại nơi này.

Trong giai đoạn ác liệt nhất của cuộc chiến đấu ở miền Nam, nhà báo Võ Thế Ái luôn có mặt ở chiến trường nóng bỏng để kịp thời đưa tin, ảnh. Một trong những kỷ niệm trong đời làm báo mà Võ Thế Ái không thể nào quên là bài tường thuật kịp thời về trận đánh Núi Thành - trận đầu thắng Mỹ, tháng 5/1965.

Năm 1971, nhà báo Võ Thế Ái ra Hà Nội, được bổ sung vào Ban biên tập tin ảnh miền Nam của VNTTX. Năm 1973, sau Hiệp định Paris, ông về lại Ban biên tập tin trong nước, phụ trách Tiểu ban Nông nghiệp, làm ủy viên Ban biên tập, Phó Trưởng ban biên tập cho đến khi nghỉ hưu.

Có một thời phóng viên như thế!

Vợ nhà báo Võ Thế Ái - bà Nghiêm Thị Tú (em ruột của bà Nghiêm Thúy Băng, vợ nhạc sĩ Văn Cao) cũng là một nhà báo. Năm 1957, hai người ngẫu nhiên gặp nhau ở khu tập thể Trần Hưng Đạo (Hà Nội). Năm 1958 đám cưới ông bà được tổ chức giản dị, đầm ấm. Năm 1959, họ có với nhau một con trai.

Khi con trai được 8 tháng tuổi, Võ Thế Ái nhận nhiệm vụ vào công tác ở Phân xã VNTTX Khu 5. Kỷ niệm mà ông mang theo ra chiến trường là chiếc áo sơ sinh của con trai. Suốt hơn 10 năm ở chiến trường, dưới các bản tin, bài báo gửi ra Hà Nội ông đều mang bút danh: Nguyễn Huy, tên con trai ông.

“Có một thời phóng viên như thế” (Nhà Xuất bản Thông Tấn - 2007) là tựa đề tập sách của nhà báo Võ Thế Ái bao gồm 100 bức thư (đầu tiên bản thảo mang tên “Thư tình một thuở”) ông gửi cho vợ suốt thời gian xa cách bởi chiến tranh.

Thế rồi, vào buổi sáng mùa thu năm 1963, tình cờ khi mở máy thu thanh đón ghi tin đọc chậm từ Hà Nội, ông nghe một giọng đọc hết sức thân quen.

Niềm xúc động dâng trào khi đến mục giới thiệu tên ở cuối buổi phát thanh, người đọc tin là Nghiêm Thị Tú. Về sau, ông mới biết, VNTTX đã cử một nhóm biên tập viên, sáng sáng qua Đài Tiếng nói Việt Nam đọc chậm tin tức hướng vào miền Nam, trong nhóm đó có người vợ yêu - “Huy Tú”.

Cuối năm 1965, bà Nghiêm gửi lại đứa con nhỏ ở Hà Nội và cũng vượt Trường Sơn vào công tác tại Thông tấn xã Giải phóng đúng vào những năm tháng ác liệt nhất của cuộc kháng chiến. Đôi vợ chồng nhà báo chiến sĩ lại một lần nữa sát cánh bên nhau, đồng cam cộng khổ trong những ngày bão lửa, cùng cả nước bước vào những cuộc chiến đấu mới.

*
* *

Năm 2012, ông Võ Thế Ái 83 tuổi còn bà Nghiêm Thị Tú 73 tuổi, sau khi người con trai duy nhất mất sớm do bệnh tật kéo dài, họ đã quyết định cùng nhau vào Trung tâm Bảo trợ xã hội 3, Hà Nội. Chừng một năm sau thì bà Tú qua đời. Đến ngày 16/3/2025 trái tim nhiệt thành của nhà báo - chiến sĩ Võ Thế Ái cũng đã ngừng đập tại Hà Nội, hưởng thọ 96 tuổi.

Xin gửi đến bài viết này, với tất cả tấm lòng của một người cầm bút hậu thế cùng chút quan hệ tình cảm riêng tư để tưởng nhớ về ông Võ Thế Ái - một nhà báo rất đặc biệt của Đà thành.